Dünya Trump’ın ticaret tufanına nasıl dayanacak? Çin sertleşti, Türkiye denge peşinde!
ABD Başkanı Donald Trump, gümrük vergilerini ekonomik silaha dönüştürerek küresel ticaret düzenini sarstı. Çin'e %104’e varan vergiler getiren adım, Asya’dan Avrupa’ya, Türkiye’ye kadar tüm ekonomileri etkiledi. Pekin “zorbalığa boyun eğmeyiz” diyerek rest çekti, Güney Kore müzakereyi seçti, Filipinler fırsat kolladı. Türkiye ise hem Çin’le bağlarını hem Batı’yla dengesini koruyan stratejik yaklaşımıyla öne çıktı.
DIŞ HABERLER—ABD Başkanı Donald Trump’ın açıkladığı ve 9 Nisan'da yürürlüğe giren yeni gümrük vergileri, Asya’da diplomatik gerilimi artırdı.
Çin mallarına yüzde 104'e kadar ulaşan ithalat vergileri, Güney Kore, Hindistan, Japonya, Tayvan, Vietnam ve Filipinler gibi ülkelerde piyasalarda sert düşüşe neden olurken, başkentlerde acil müdahale planları devreye alındı.
ÇİN: ZORBALIĞI KABUL ETMEYECEĞİZ, SONUNA KADAR SAVAŞACAĞIZ'
Çin Dışişleri Bakanlığı, tarifeleri "zorbalık" olarak niteledi ve şu açıklamayı yaptı:
"ABD, tarifeleri kötüye kullanarak Çin’e baskı yapıyor. Bu kabul edilemez. Kararlı ve etkili karşılıklar vereceğiz."
Ticaret Bakanlığı ise daha da netti:
"Çin, bir ticaret savaşı istemiyor ama meşru haklarımızın çiğnenmesine de sessiz kalmayacağız."
Aynı gün, Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, üst düzey ekonomi kurmaylarıyla “tedarik zinciri stratejilerini yeniden yapılandırma” toplantısı gerçekleştirdi. Devlet medyası, Çin’in gücünü vurgulayan etiketleri öne çıkarırken, "yüzde 104 vergi" ifadeleri sansürlendi.
GÜNEY KORE: ANLAŞMA İÇİN MASADAYIZ' AMA EKONOMİYİ KORUYACAĞIZ
ABD'nin en yakın müttefiklerinden Güney Kore de tarifelerden sert etkilendi. Özellikle otomobil ve elektronik sektörlerine ağır vergiler geldi.
Başbakan Han Duck-soo, Trump ile telefon görüşmesi gerçekleştirdi. Açıklamasında, "ABD ile açık ve şeffaf müzakere istiyoruz. Çin ile aynı cephede değiliz" ifadelerini kullandı.
Ticaret Bakanı Cheong In-kyo başkanlığındaki müzakere heyeti Washington’a gönderildi. Seul yönetimi, LNG, gemi yapımı ve ticaret fazlası gibi konularda taviz sinyali verdi. Öte yandan, otomobil sektörü için 10 milyar dolarlık destek paketi, vergi indirimleri ve sübvansiyonlarla iç piyasayı koruma planı başlatıldı.
HİNDİSTAN: İLAÇ SEKTÖRÜNDE PANİK, FAİZLER İNDİRİLDİ
Trump’ın ilaçlara da vergi getireceğini açıklaması, 13 milyar dolarlık ilaç ihracatı yapan Hindistan’ı doğrudan vurdu.
Hindistan Merkez Bankası, küresel ekonomik karamsarlığı gerekçe göstererek faiz indirimine gitti. Başbakan Narendra Modi hükümeti, ABD ile özel anlaşma arayışına girdi.
JAPONYA: GÖRÜŞME TRAFİĞİ HIZLANDI, VERGİ YÜKÜ AĞIR
Japonya'ya yönelik vergi oranı %24 olarak belirlendi. Tokyo, müzakere heyetlerini Washington’a gönderdi. Japon otomotiv devleri, S&P 500 endeksinin düşüşüyle birlikte büyük değer kaybı yaşadı.
VİETNAM: %46 VERGİYLE EN SERT ETKİLENENLERDEN BİRİ
Vietnam'da hükümet, Washington'a üst düzey temsilci gönderdi. Tarım ve deniz ürünleri ihracatı büyük risk altında. Yetkililer “Yeni pazar bulmak çok zor” uyarısında bulundu.
FİLİPİNLER:BİZİM İÇİN FIRSAT
Bölgenin dikkat çeken tepkisi Filipinler’den geldi. Hükümet sözcüsü, "Trump'ın vergileri bizi çok az etkiler, hatta yatırım çekebiliriz" dedi.
Batangas eyaletindeki fabrikalar, Çin ve Vietnam'dan kaçan firmalar için alternatif üretim merkezi haline gelmeye başladı. İş gücü maliyetinin düşük olması Filipinler’i avantajlı hale getiriyor.
DEUTZ: ABD GÜMRÜK VERGİLERİ MÜŞTERİYE YANSITILACAK
Alman motor üreticisi Deutz AG, ABD'nin yeni gümrük vergilerini fiyatlarına doğrudan yansıtacağını duyurdu. CEO Sebastian Schulte, “Her şeyin müşterilere aktarılması gibi bir etkisi olacak” dedi.
Tarım ve inşaat makinelerinde kullanılan motorlarıyla bilinen şirket, rakiplerinin çoğunun ABD dışındaki ülkelerde üretim yaptığına dikkat çekti. Schulte, Japonya ve İngiltere merkezli üreticilerin de benzer adımlar atabileceğini belirtti.
DÜNYA TRUMP'IN TİCARET SAVAŞINA NASIL DAYANACAK?
Önce tüm ithalata %10'luk evrensel bir vergi getirildi, ardından Vietnam’a %46, Çin’e %34, Japonya’ya %24, Avrupa Birliği’ne %20 oranları açıklandı. Trump’ın “Ah, Kamboçya’ya bakın!” sözleri eşliğinde %49 vergi açıklamasıysa gündeme damga vurdu.
Dünyanın dört bir yanındaki liderler şimdi bu salvolara cevap vermeye hazırlanacak. Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, birliğin misilleme yapmaya hazır olduğunu ve bu kez büyük teknoloji firmaları da dahil olmak üzere Amerika’nın hizmet ihracatını hedef alacağını söyledi. Bazı hükümetler eşgüdümlü misillemeler üzerinde duruyor. Yani büyük bir ticaret savaşı kapıda.
Trump’ın hamlesi Amerika’nın küresel ticaret sisteminin koruyuculuğundan çekildiğini teyit ediyor. Bu rol, II. Dünya Savaşı’ndan sonra Amerika’nın açık pazarların baş denetçisi olarak ortaya çıkmasıyla başlamış ve 1995’te Dünya Ticaret Örgütü’nün (DTÖ) kurulmasıyla doruk noktasına ulaşmıştı. Çin, 2001’de örgüte katıldıktan sonra birçok kuralı çiğnese de kurallara sözde hizmet ederek sistem içinde yükseldi. ABD ve Çin arasında kalan ülkeler ve ticaret blokları artık eski düzeni kurtarmaya çalışmıyor. Amerikan talebine daha az bağımlı ve Çin’in aşırı kapasitesinden daha iyi korunan yeni bir düzen inşa ediyorlar.
Dünyanın geri kalanının ticari ilişkilerindeki bu derinleşme, yaşanacak sarsıntılardan sağ çıkabilir mi? Çin bu yeni mimariye dahil edilebilir mi? Kanada ve AB, Trump’ın 12 Mart’ta uygulamaya koyduğu yüzde 25 oranındaki alüminyum ve çelik vergilerine karşılık olarak on milyarlarca dolar değerinde misilleme vergi açıkladı. Bu tedbirlerin DTÖ düzenlemeleri kapsamında sınırlı misilleme için izin verilen “koruma tedbirleri” olduğunu iddia ediyorlar. DTÖ’nün temyiz organı feshedildiği için buna karar verecek kimse yok.
Hükümetler kendi yorumları geçerliymiş gibi hareket ediyor. Trump’ın son gümrük vergilerinde de aynı durumun ortaya çıkması muhtemel.
Pekin Üniversitesi’nden Lu Feng’e göre, geçen yıl damping ya da sübvansiyonlarla ilgili 198 soruşturmanın odağı oldu. Bu sayı bir önceki yılın iki katı ve DTÖ’ye bildirilen tüm vakaların neredeyse yarısı. Hindistan’ın 37, Brezilya’nın 19 ve Türkiye’nin dokuz soruşturması var. DTÖ’nün yaptırımlarının felce uğramasıyla birlikte birçok ülke tek taraflı hareket etmeye başladı. Bir zamanlar yasal çerçevede son çare olarak başvurulan bu tür eylemler, artık Çin’in yakın ticaret ortakları tarafından bile tek taraflı olarak uygulanıyor.
Ülkeler ayrıca ticaret ortaklarını çeşitlendiriyor, yeni ittifaklar kuruyor ve yeni bir kural koyucu mimari inşa ediyor. Amerika ve Çin’in küresel ticaretteki paylarının azalması bu durumu daha da mümkün hale getirdi. Amerika 21. yüzyılın başında küresel ithalatın beşte birini gerçekleştirirken bugün sadece sekizde birini gerçekleştiriyor. Amerika’nın tüketici olarak rolü de küçüldü: Amerikan nihai talebine bağlı küresel katma değerli ticaretin oranı 2000 yılında yüzde 22 iken, verilerin mevcut olduğu en son yıl olan 2020’de bu oran yüzde 15’e düştü. Bu sadece gelişmekte olan pazarların ve bölgesel tedarik zincirlerinin yükselişini değil, aynı zamanda Amerika’nın ekonomisindeki değişiklikleri de yansıtıyor. Hizmetler büyüdükçe, ithal mallara olan talep dengelendi. İki süper güç toplamda küresel ithalatın sadece dörtte birini gerçekleştiriyor.
AÇIK PİYASA MÜTTEFİKLERİ
İki blokun önemi artıyor. Bunların ilki “Açık piyasa müttefikleri” yasal öngörülebilirlik, serbest ticaret ve çeşitlendirilmiş ticarete kendini adamış gevşek bir grup oluşturuyor. Bu grubun merkezinde Avustralya, Kanada, Şili, Japonya, Meksika ve Pasifik kıyılarındaki diğer ülkeleri birbirine bağlayan Trans-Pasifik Ortaklığı için Kapsamlı ve İlerici Anlaşma (CPTPP) yer alıyor. Bu gruba Norveç, Güney Kore ve İsviçre de dahil. Bu ekonomiler birlikte dünya ithalatının yüzde 22’sini gerçekleştiriyor. Buna yüzde 12’lik bir orana sahip olan AB’yi de eklediğimizde, müttefiklerin toplamda küresel ithalat talebinin üçte birinden fazlasını, yani Amerika ve Çin’in toplamından çok daha fazlasını karşıladığını görüyoruz.
Bu grup, Trump’ın ilk döneminde Amerikan korumacılığına karşı korunmaya başladı. Gümrük vergisi tehditleri Avrupa’yı harekete geçirerek Kanada, Japonya, Singapur ve Vietnam ile anlaşmalar yapılmasına yardımcı oldu. Bir Amerikan fikri olan CPTPP, kalan üyeler tarafından kurtarıldı. Aralarında Avustralya, Kanada, Japonya, Meksika ve Vietnam’ın da bulunduğu 11 ülke arasında gümrük tarifelerinin çoğunu ortadan kaldıran bu anlaşma 2018’de yürürlüğe girdi. Geçen yıl İngiltere’nin de resmen katılmasıyla pakt, küresel GSYH’nin yaklaşık yüzde 15’ini oluşturan 12 üyeli bir grup haline geldi.
TÜRKİYE İKİNCİ BLOKTA
İkinci blok “stratejik korunmacılar” olarak adlandırılabilir. Bu blokta Brezilya, Hindistan, Endonezya, Güney Afrika ve Türkiye gibi hem Amerikan talebine hem de Çin sermayesine bağımlı olan ve her iki ülkeyle de ittifak kurmaktan çekinen büyük ve hızlı büyüyen ekonomiler yer alıyor.
Ticaret stratejileri pragmatik. Her ne kadar kendi ekonomik kalkınmalarını desteklediğinde serbestleşmeye gidecek olsalar da önemli sektörleri gümrük vergileri ve sübvansiyonlarla korumaya çalışmakta ve ekonomik ağırlıklarını kullanarak her yerden yatırım çekmeye çalışmaktalar. Toplu olarak küresel ithalatın yüzde 15’inden fazlasını gerçekleştiriyorlar. Endonezya, Tayland ve Filipinler, 2022 yılında başlatılan ve Çin’i Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği’nin (ASEAN) 10 üyesinin yanı sıra Avustralya, Yeni Zelanda, Japonya ve Güney Kore’ye bağlayan Bölgesel Kapsamlı Ekonomik Ortaklık’ın (RCEP) üyeleri. 15 farklı ekonomiyi tek bir çerçeveye bağladı ve Çin’i merkezine yerleştirdi.
ÇİN MALLARI TÜRKİYE'YE AKABİLİR Mİ?
Uzmanlara göre, ABD pazarını kaybetme riski yaşayan Çin gibi üretici ülkeler, fazla stoklarını Türkiye gibi üçüncü pazarlara yönlendirebilir.
YAMALI BOHÇA DİKİŞ TUTABİLİR
Şimdi her iki grup da hem kendi aralarında hem de birbirleriyle daha hızlı entegre oluyor. Amerika geri çekilirken diğer ülkeler adım atıyor. DTÖ’deki girişimler, bölgesel anlaşmalar ve ikili anlaşmalar yoluyla parçalanmış bir ticaret düzenini şekillendirmeyi umuyorlar. Zaman içinde tamamen yeni bir küresel ticaret mimarisi inşa etmek istiyorlar.
Örgütsel reform oldukça yavaş ilerleyecektir. Ancak bu arada, özellikle Asya’da bölgesel anlaşmalar yoluyla kurallar belirleniyor. Zaman içinde teke tek anlaşmaların bölgesel paktlara dönüşmesi umut ediliyor.
Dolayısıyla, Amerika ya da Çin tarafından değil, diğer herkes tarafından yönlendirilen parçalı bir ticaret düzeni şekilleniyor. Tarih, bu tür yamalı düzenlemelerin başarılı olabileceğini gösteriyor. II. Dünya Savaşı’ndan sonra ilk Gümrük Vergileri ve Ticaret Genel Anlaşması sadece 23 ülke ile başlamıştı. DTÖ’nün olgunlaşması yarım yüzyıl sürdü. Ancak Amerika barikatları yükseltirken Çin bir fırsat yakalayabilir.
Peki açık piyasa müttefikleri tarafından yönlendirilen kurallara dayalı bir düzen ortaya çıkacak mı? Yoksa dünya, kuralları kendi çıkarları doğrultusunda bükme konusunda Çin’in izinden mi gidecek? Pek çok şey Avrupa’nın bundan sonra ne yapacağına bağlı olabilir. Blok, Trump’ın savaşının enkazından bir ticaret düzenini yeniden inşa etmek için yeterince büyük. Serbest ticaretçiler için karanlık bir dönem olabilir ancak umut ışıkları da var.
'da Takip Edin!
