Metin türleri nelerdir? Kaç tane metin türü var? Metin türlerinin özellikleri

Metinler, duygu ve düşüncelerin, uyak ve ahenk olmadan cümlelerle anlatıldığı yazılardır. Düz yazı (metin) türleri, olay, düşünce ve bildirme yazıları olmak üzere 3 grupta incelenir. Metin türlerini örnekleriyle birlikte derledik. İşte 'Kaç tane metin türü var?', 'Metin türleri nelerdir?' sorularının cevapları…

METİN TÜRLERİ NELERDİR?

Metin türleri;

• Olay
• Düşünce (fikir)
• Bildirme yazıları olmak üzere üç gruba ayrılır.

1. Olay Yazıları

MASAL 

Olağanüstü olaylarla süslü, olağanüstü kişilerin başından geçen, zaman ve yer kavramları belirli olmayan hayalî olayların anlatıldığı yazılara masal denir.

MASAL ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

• Masalda eğiticilik ve öğreticilik esastır.
• Masallardaki olaylar gerçeğe uymaz.
• Kahramanlar olağanüstü özelliklere sahiptir.
• Masalın geçtiği yer ve zaman belirsizdir.
• Masallar tekerlemeyle başlar.
• Masalların sonunda iyiler ödüllendirilir, kötüler cezalandırılır.
• Ulusal konulara yer verilmez, evrensel konular ve mesajlar içerir.

Ağustos Böceği ile Karınca, Çirkin Ördek Yavrusu, Ev Faresi ile Tarla Faresi masal kategorisinde örnek olarak gösterilebilir. 

FABL

Karakterlerin çoğunlukla hayvanlardan seçildiği, başlarından geçen olayların insanlara ders verecek şekilde anlatıldığı kısa yazılara fabl denir.

FABL ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

• Sonunda ders verme amacı güden yazılardır.
• Genellikle hayvanlar ve bitkiler konuşturulur.
• Fabl kahramanları insanlar gibi düşünür, insanlar gibi konuşur ve insanlar gibi davranır.

Richard Bach, Martı, George Orwell, Hayvan Çiftliği, Jean de La Fontaine, La Fontaine Masalları fabla örnektir. 

HİKAYE (ÖYKÜ)

Öykü ya da hikaye, gerçek veya gerçeğe yakın olayları aktaran, düz yazı şeklinde yazılan yazılardır. Yalın bir olay örgüsünün yanı sıra, romana nazaran daha az karakter barındırır.

HİKAYE ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

• Yaşanmış ya da yaşanabilir olaylar anlatılır. 
• Dar bir zaman dilimini kapsar.
•  Olayla ilgili yer ve zaman bellidir. 
• Romana göre kısa eserlerdir.
• Karakter sayısı azdır.
• Serim, düğüm ve çözüm bölümlerinden oluşur.
• Kısa soluklu eserlerdir.

Bir Kilo Tereyağı, Satılık Köpek Yavruları hikaye türünde yazılmış eserlerdir. 

ROMAN 

Toplumların ve fertlerin başından geçmiş veya geçmesi mümkün olayları geniş olarak, ayrıntılarıyla anlatan yazı türüne roman denir.

ROMAN ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

• Yaşanmış ya da yaşanabilir olaylar anlatılır.
• Geniş bir zaman dilimini kapsar.
• Olayla ilgili yer ve zaman bellidir.
• Hikâyeye göre uzun eserlerdir. 
• Karakter sayısı fazladır.

 Türk edebiyatındaki önemli romanlara Araba Sevdası, Cezmi, İntibah örnek olarak gösterilebilir. 

DESTAN

Bir ulusun kahramanlıklarını, savaşlarını, büyük toplumsal olaylarını anlatan ve genellikle şiir (nazım) biçiminde oluşturulan eserlere destan denir. Destanların öyküleyici özelliği ağır basmaktadır.

DESTAN ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

• Yazı türleri içinde en uzun olanıdır.
• Efsaneden sonra bilinen en eski türdür.
• Sözlü edebiyat ürünüdür; ancak sonradan yazıya geçirilen destanlar da vardır. 
• Olağanüstü olaylar ve kahramanlar vardır.
• Destan kahramanları yarı tanrısal nitelikler taşıyan han, hakan ve kağan gibi kişilerdir.

Gılgamış Destanı, Oğuz Kağan Destanı, Şehname Destanı bu türe birer örnektir. 

ANI

Yaşanmış olayların, üzerinden zaman geçtikten sonra yazıldığı yazı türüne anı (hatıra) denir.

ANI ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

•  Bir kişinin yaşadığı veya tanık olduğu olaylar anlatılır.
• Yazar, olayları kendi bakış açısından anlatır.
•  Geçmişe ışık tutar.
• Tarihsel olayların öğrenilmesine katkıda bulunur.

GÜNLÜK (GÜNCE)

Düzenli bir biçimde yazılan, tarih atılan günlük notlara, bir yazarın yaşamı boyunca günü gününe yazdığı yazılara günlük denir.

GÜNLÜK ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

• Olaylar günü gününe, tarih belirtilerek yazılır.
• Kısa yazılardır.
• Kaleme alan kişinin yaşamından izler taşır

2. Düşünce (Fikir) Yazıları

DENEME

Bir yazarın herhangi bir konu üzerinde, özel görüş ve düşüncelerini iddiasız, kesin kurallara varmaksızın anlattığı yazılara deneme denir.

DENEME ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

• Denemede konu sınırlaması yoktur. Yazar, istediği konuyu ele alıp işleyebilir.
• Yazarın anlattıklarını kanıtlama kaygısı yoktur.
• Yazar kendisiyle konuşuyor gibi bir anlatım kullanır.
• Anlatılanlar kesin bir sonuca bağlanmaz.

MAKALE

Herhangi bir konuda bilgi vermek veya bir gerçeği savunmak için yazılan yazılara makale denir.

MAKALE ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

• Makalenin temel öğesi fikirdir.İnceleme ve araştırmaya dayanır.
• Bir tezi savunmak, desteklemek amacı taşır.
• Makalelerde bilimsel verilerden yararlanılır.
• Gazete ve dergi yazısıdır.

ELEŞTİRİ

Bir sanat eserinin olumlu ya da olumsuz yanlarını somut verilere dayanarak yargılayıp eserin gerçek değerini ortaya koymak amacıyla yazılan yazı türüne eleştiri denir.

ELEŞTİRİ ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

• Eleştiri yazıları, bir eseri tanıtmayı amaçlar.
• Eleştiri yapan kişiye eleştirmen denir.
• Değerlendirme yazılarıdır.
• Gerçek bir eleştiride eleştirilen eserin hem olumlu hem de olumsuz yanları bir arada verilir.
• Eleştirinin amacı, okuyucuya ve yazara kılavuzluk yapmaktır.

FIKRA (KÖŞE YAZISI)

Bir yazarın, herhangi bir konu üzerinde, kişisel anlayış, görüş ve düşüncelerini güzel bir üslupla, hiçbir kanıtlama gereği duymadan anlattığı yazı türüne fıkra denir.

İki tür fıkra vardır: Gazete fıkraları, nükteli hikâyecik türündeki fıkralar. Yazı türü olarak “gazete fıkraları” kabul edilmektedir.

FIKRA ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

• Yazar düşüncelerini kanıtlama yoluna gitmez.
• Dil doğaldır.
• Günlük deyimlere, yer yer nükteli sözlere yer verilir.
• Okuyucuyla sohbet ediyormuş havası hakimdir.
• Anlatım senli benlidir.

SÖYLEŞİ

Yazarın, gündelik olaylarla ilgili düşüncelerini, okuyucu ile karşı karşıya oturup konuşuyormuş gibi içten bir hava içinde yazdığı yazılara söyleşi denir.

SÖYLEŞİ ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

• Karşılıklı konuşma havası içinde yazılır.
• Belirli konusu yoktur.
• Yerine ve zamanına göre sıkıcı olmayan her şey sohbet konusu olabilir.
• Gazete ve dergi yazılarıdır.
• Yazarın kendi kişisel düşüncesi ağırlıktadır.
• En önemli özelliği, samimi bir üslupla kaleme alınmasıdır.
• Yazarın öğretme ve kanıtlama amacı yoktur.

   3. Bildirme Yazıları

BİYOGRAFİ (HAYAT ÖYKÜSÜ)

Tanınmış, eserler yazmış, ün bırakmış kişileri tanıtmak amacıyla yazılan yazılara biyografi denir.

BİYOGRAFİ ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

• Önemli şahısların hayatı başkası tarafından anlatılır.
• Anlatılan kişinin hayatı tarih sırasına göre ele alınır.
• Kurgusal değildir, gerçekçidir. 
• Üçüncü kişinin ağzıyla anlatılır.

OTOBİYOGRAFİ (ÖZ HAYAT ÖYKÜSÜ)

Bir insanın, kendi hayatını kendisinin yazdığı eserlere otobiyografi denir. Biyografilerde kişinin hayatı, çalışmaları başkası tarafından yazılırken otobiyografilerde kişi kendisini anlatır, yazar.

OTOBİYOGRAFİ ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

• Kaynak olarak kişi kendisini ve aile büyüklerinden aldığı bilgiyi kullanır.
• Birinci kişinin ağzıyla anlatılır.

RÖPORTAJ

Gazetecilerin bir yeri, bir kurumu ziyaret ederek o yerin özelliklerini, orada gördüklerini, kişisel düşünceleriyle birleştirip fotoğraflarla belgeleyerek kaleme aldıkları yazılardır.

DİLEKÇE

Bir isteği, bir şikayeti duyurmak veya bir konuda bilgi vermek, bilgi istemek için yazılan başvuru yazısına dilekçe denir.

DİLEKÇE ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

• Dilekçeler, konularına göre uzun veya kısa olabilir.
• Konular kısa ve öz olarak belirtilir.
• Gereksiz ayrıntılara yer verilmez.
• Dilekçelerde ciddi, ağırbaşlı bir dil kullanılır.
• Anlatımın yalın ve duru olmasına özen gösterilir. Süslü ve yapmacık ifadelerden kesinlikle kaçınılmalıdır.
• Dilekçeler; çizgisiz, beyaz dosya kağıdına daktiloyla (bilgisayarla) veya dolma kalemle ,okunaklı el yazısıyla yazılmalıdır. Dilekçe yazarken kağıdı iyi ortalamak gerekir.
• Sağ üst köşeye (kağıdın üst kısmından belli bir aralık bırakıldıktan sonra) tarih yazılır.
• Dilekçe hangi kuruma veriliyorsa, bu makamın adı başa yazılır. Kurum adının sağ altına kurumun bulunduğu şehir adı yazılır.
• Daha sonra konunun belirlendiği metin bölümüne geçilir. Bu bir şikayet dilekçesiyse, şikayet sağlam kanıtlara dayandırılmalıdır. Eğer iş isteme dilekçesiyse, öğrenim durumu, yaş, kısa bir özgeçmiş, kurumca aranan seçkin nitelikler açık seçik belirtilmelidir.
• Ardından arz bölümüne geçilir. Bu bölümde dilekçede bir durum belirtiliyorsa, son cümle “… bilgilerinize saygılarımla sunarım/arz ederim.”, bir istek belirtiliyorsa “Gereğinin yapılmasını saygılarımla arz ederim.” gibi ifadeler kullanılarak dilekçenin metin kısmı tamamlanır.
• Dilekçe bitiminde sağ alt köşeye dilekçe sahibinin ad ve soyadı yazılır ve altına imza atılır.
• Sol alt köşeye açık adres yazılmalıdır.