Allahü teâlânın zâtî ve sübûtî sıfatları

Dünkü makâlemizde bir nebze, Allahü teâlâyı sevme ve O'na şükretmenin lüzûmu üzerinde durmuştuk. Bugün de birazcık, Allahü teâlânın zâtî ve sübûtî sıfatlarını bahse konu etmek istiyoruz. Allahü azîmüş-şân hakkında, bizim bilmemiz vâcib olan "Sıfât-ı Zâtiyye" beştir: 1- "Kıdem", 2- "Bekâ", 3- "Vahdâniyet", 4- "Muhâlefetün lil-havâdis", 5- "Kıyâm bi-nefsihî". [Âlimlerin çoğuna göre, "Vücûd: Var olmak" da, ayrıca bir sıfattır. Böylece, "Sıfât-ı zâtiyye" altı olmaktadır]. Bunlara "Ülûhiyyet Sıfatları" da denir. 1- "Kıdem", Allahü azîmüş-şânın varlığının evveli olmamak. 2- "Bekâ", Allahü azîmüş-şânın varlığının âhiri (sonu) olmamak, buna "vâcibül-vücûd" derler. Naklen delîl, Allahü teâlânın, Kur'ân-ı kerîminde "Hadîd sûresi"ndeki üçüncü âyet-i kerîmesidir. "O ilktir [her şeyden öncedir, kendisinden önce hiçbir varlık yoktur]; sondur [kendisinden sonra hiçbir varlık yoktur, her şey yok olurken O kalacaktır, kendisinden sonraya hiçbir şeyin kalmayacağı son'dur]; zâhirdir [görünendir, varlığı âşikârdır, delilleriyle varlığı gün gibi açıktır]; bâtındır [görünmeyendir, gerçek mâhiyeti insan için gizlidir, zâtının hakîkati gizlidir, akıllar O'nun özünü idrâk edemez]. O, her şeyi bilendir; her şeyi bilir." [Hadîd sûresi, 3] Aklen delîl, varlığının evveli [başlangıcı] ve âhiri [sonu] olsa, sonradan var olmuş olup, âciz ve nâkıs olurdu. Âciz ve nâkıs olan, başkasını yaratamaz; bu da, Allahü azîmüş-şân hakkında muhâldir, imkânsızdır. 3- "Vahdâniyet": Allahü azîmüş-şânın, zâtında, sıfâtında ve ef'âlinde (fiillerinde) şerîki (ortağı) ve nazîri (benzeri) yoktur. Naklen delîl, Allahü teâlânın "İhlâs sûresi"ndeki birinci âyet-i kerîmesidir. Aklen delîl, eğer ortağı olsa, âlem fenâ bulur, yok olurdu. Çünkü biri, bir şeyin yaratılmasını, diğeri ise yaratılmamasını dileyebilirdi. 4- "Muhâlefetün lil-havâdis": Allahü azîmüş-şânın zâtında ve sıfâtında, kimseye benzememesi. Naklen delîl, Allahü teâlânın Şûrâ sûresindeki onbirinci âyet-i kerîmesidir. Aklen delîl, bu sıfatlar, O'nda olmamış olsa, âciz ve nâkıs olurdu. Âciz ve nâkıs olmak, Allahü azîmüş-şân hakkında muhâldir. 5- "Kıyâm bi-nefsihî": Allahü azîmüş-şânın, zâtında, sıfatlarında ve fiillerinde, kimseye muhtâc olmaması. Naklen delîl, "Muhammed sûresi"nin son âyet-i kerîmesidir. Aklen delîl, bu sıfatlar, O'nda olmamış olsa, âciz ve nâkıs olurdu. Âciz ve nâkıs olmak ise, Allahü azîmüş-şân hakkında muhâldir. Allahü teâlânın "Sıfât-ı Sübûtiyye"si Allahü azîmüş-şân hakkında bizlerin bilmesi vâcib olan "sıfât-ı sübûtiyye" sekizdir: "Hayât", "İlim", "Sem'", "Basar", "İrâde", "Kudret", "Kelâm", "Tekvîn". Bu sıfatların mânâları şöyledir: 1- "Hayât", Allahü azîmüş-şânın, diri olması. Naklen delîl, Bakara sûresinin 255. âyet-i kerîmesinin baş kısmıdır. Aklen delîl, Allahü azîmüş-şân, diri olmasa, bu mahlûkat vücûda gelmezdi. 2- "İlim", Allahü azîmüş-şânın bilmesi olmak. Naklen delîl, Haşr sûresinin 22. âyet-i kerîmesidir. Aklen delîl, Allahü azîmüş-şânın bilmesi olmasa, âciz ve nâkıs olurdu. Âciz ve nâkıs olmak, O'nun hakkında muhâldir. 3- "Sem'", Allahü azîmüş-şânın işitmesi olmak. Naklen delîl, İsrâ sûresinin 1. âyet-i kerîmesidir. Aklen delîl, işitmesi olmasa, âciz ve nâkıs olurdu. Âciz ve nâkıs olmak, Allahü azîmüş-şân hakkında muhâldir. 4- "Basar", Allahü azîmüş-şânın görmesi olmak. Naklen delîl, yine İsrâ sûresinin 1. âyet-i kerîmesidir. Aklen delîl, görmesi olmasa, âciz ve nâkıs olurdu. Âciz ve nâkıs olmak, Allahü azîmüş-şân hakkında muhâldir. 5- "İrâde", Allahü azîmüş-şânın dilemesi olmak. O'nun dilediği olur. O dilemezse, hiçbir şey olmaz. Varlıkları dilemiş, yaratmıştır. Naklen delîl, İbrâhîm sûresinin 27. âyet-i kerîmesidir. Aklen delîl, eğer dilemesi olmasa, âciz ve nâkıs olurdu. Âciz ve nâkıs olmak, Allahü azîmüş-şân hakkında muhâldir. 6- "Kudret", Allahü azîmüş-şânın her şeye gücünün yetmesi olmak. Naklen delîl, Âl-i İmrân sûresinin 165. âyet-i kerîmesidir. Aklen delîl, eğer gücü yetmese, âciz ve nâkıs olurdu. Âciz ve nâkıs olmak, Allahü azîmüş-şân hakkında muhâldir. 7- "Kelâm", Allahü azîmüş-şânın söylemesi olmak. Naklen delîl, Nisâ sûresinin 164. âyet-i kerîmesidir. Aklen delîl, eğer söylemesi olmasa âciz ve nâkıs olurdu. Âciz ve nâkıs olmak, Allahü azîmüş-şân hakkında muhâldir. 8- "Tekvîn", Allahü azîmüş-şân hâlıktır, yaratıcıdır. Her şeyi yaratan, yoktan var eden O'dur. O'ndan gayri yaratıcı yoktur. Naklen delîl, Zümer sûresinin 62. âyet-i kerîmesidir. Aklen delîl, yerlerde ve göklerde acâib-i mahlûkatı vardır ve cümlesini yaratan O'dur. O'ndan başkası için "yarattı" demek küfür olur. İnsan birşey yaratamaz. Allahü azîm-üş-şân hakkında bizlerin bilmesi vâcib olan "sıfât-ı maneviyye" de sekizdir: Hayyün (diri), Alîmün (ilm-i kadîmi ile bilici), Semî'un (sem'-i kadîmi ile işitici), Basîrün (görücü), Mürîdün (irâde-i kadîmesi ile dileyici), Kadîrün (kudret-i kadîmesi ile gücü yetici), Mütekellimün (kelâm-ı kadîmi ile söyleyici), Mükevvinün (her şeyi halk edici, yaratıcı). Allahü teâlâ hakkında, muhâl (imkânsız) olan sıfatlar da, bunların zıtlarıdır.