Yerinde duramayan "Deli Birâder!"

Deli Birâder, Osmanlı devri âlim ve velîlerinden. 1465 (H.870) senesinde Bursa'da doğdu. Asıl ismi Muhammed bin Durmuş'tur. 1534 (H.941) senesinde Mekke-i mükerremede vefât etti...

Muhammed bin Durmuş, herkesin sevdiği, sohbetini dinlemeye can attığı bir kimse idi. İnsanlarla konuşurken, nükteli ve latîf kelimeler kullanırdı. Şiir de söylerdi. Bâzı halleri ve söylediği şu beyit üzerine kendisine "Deli Birâder" lakabı verildi:

"Mecnûn ki fenâ deştini geşt itdi serâser/Gamhâneme geldi, dedi: Hâlin ne Birâder?" (Mecnûn baştan başa yokluk çölünü dolaştı, sonunda benim üzüntü dolu kulübeme gelerek ey 'Birâder' hâlin nasıldır diye sordu.)

Deli Birâder, İkinci Bâyezîd Hanın oğlu Şehzâde Korkut, Manisa sancakbeyi iken onunla sohbet arkadaşıydı. Şehzâdeyle Mısır'a gitti. Onunla tekrar Anadolu'ya döndü. Şehzâde Korkut vefât edince, Yavuz Sultan Selîm Han tarafından Bursa'daki Geyikli Baba Zâviyesinde vazîfelendirildi. Burada bir müddet ibâdet, tâat ve Allahü teâlâyı zikirle meşgul oldu... Bir müddet sonra asıl mesleği müderrisliğe dönmek istedi. Bunun üzerine Sivrihisar'a tâyin edildi. Ancak onun tabiatı herhangi bir yerde uzun müddet kalmaya müsait değildi. Bu sebeple oradan da "müddetim doldu" diyerek tâyinini istedi. Devlet adamları; "Niçin yerinde oturmayıp tiz geldin" diye suâl eylediklerinde; "Sivri yer olmağın oturup huzur idemedim. Bir düzcesin inâyet idün" diyerek latife yollu bir cevap verdi...

Bu sefer de Akşehir Medresesine tâyin edildi. Burada da bir müddet talebe yetiştiren Deli Birader, bilâhare İstanbul'da Fâtih Sultan Mehmed Hanın vakıflarının idâresinde vazîfelendirildi. Sonunda buradan emekli olup, Beşiktaş tarafında uzlete çekilerek, tâat ve ibâdetle meşgul olmayı arzu etti. Fakat yine duramadı bir müddet sonra Pâdişâhtan izin alarak Mekke-i mükerremeye gitti...

Bir gün sevenlerini dâvet etti. Onlara çeşitli ikrâmlarda bulunduktan sonra rahatsızlanıp, dostlarından müsâade istedi. "Müsâdenizle azıcık uyuyayım, rahatsızlığım geçer" dedi. Bir müddet sonra uyanıp gözlerini açtı:

-Ey ahbablarım! Elhamdülillah sohbetle geldik sohbetle gittik, ülfetle geldik ülfetle gittik, deyip, tövbe ve istiğfâr eyledi ve rûhunu Hakk'a teslim eyledi...