Hepimizin biyolojik bir saati var... Bu öyle bir saat ki, gündüzleri aktif olmamıza, geceleri de uyumamıza yardımcı olur ve bu saat bütün vücut fonksiyonlarımızı idare eder. Beden sıcaklığımız da biyolojik saatimize göre değişiklikler gösterir. Gün içinde biyolojik saatimiz hangi vücut sıcaklığını gerektiriyorsa, zaman akışını da ona göre algılarız. Vücut sıcaklığı yüksek olduğunda, örneğin hasta yatağında ateşler içinde yattığımızda, birkaç dakika bize, birkaç saat gibi gelebilir. Hâlbuki serin bir kır gezisine çıktığımızda, zamanın nasıl geçtiğinin farkına bile varmayız. Bir başka örnek vermek gerekirse; uzun mesafeler arasında yapılan uçak seyahatlerinde yaşanan "jet lag" olayı, biyolojik saatin şaşırmasından dolayı ortaya çıkan bir durum. Çünkü, 24 saatlik zaman dilimi içinde belirli saatlerde en yüksek ya da en düşük seviyeye ulaşan hormonlar, varılan yeni zaman diliminde yanlış saatlerde seviye değişimi göstermiş oluyor. Yeni zaman dilimine alışıncaya kadar da, vücut bir anlamda "sersemliyor". Gün içinde zihinsel ve bedensel performansın en düşük, en yüksek olduğu zamanlar vardır. Bunlar vücudun biyolojik ritmini oluşturur. Bu ritme göre en önemli işleri, performansın en yüksek olduğu zaman yapmak, önemsizleri daha sonraya bırakmak zamanı etken kullanmak açısından oldukça önemlidir. Uyku ve uyanıklık konusunda çalışmalar yapan Chicago Üniversitesi fizyologlarından Dr. Kleitman, güne hızlı başlamada vücut ısısının etkisini ortaya koyan çalışmasında, ortalama 37 derece olan vücut ısısının sağlıklı bir insanda bile gün boyunca 1 derece oynayabileceğini açıklamaktadır. Vücutta oluşan bu ısı değişimi iş verimini, zihinsel uyanıklığı ve vücut performansını belirler. Kişilerin performanslarının ne zaman yüksek olduğunu bilmeleri, zamanlarını verimli kullanmaları açısından çok önemlidir. Kişilerin yüksek performans zamanlarını anlamada iki üç hafta boyunca her gün tutulacak çizelgelerin, uyku düzenlerini kontrol altına almalarının, vücut ısısının sabah saatlerinde yüksek tutulması, vb. tedbirlerin faydaları olacağı düşünülmektedir. > Hangi kategoride olursanız olun, zamanınızı verimli kullanabilmek için; En yüksek performans gösterilen saatler için şunlar tavsiye edilir; * Yapılacaklar listesinde önemlileri belirlemek * Öncelikli işler üzerinde tartışmak. Orta performans gösterilen saatler için; * Rutin işleri yapmak, * Sonraki işler için planlama yapmak. Düşük performans gösterilen saatler için ise; * Telefon görüşmeleri yapmak, * Ziyaretçileri kabul etmek, * Mektupları cevaplandırmak. > İnsanın uykudaki ve uyanık haldeki metabolizmasının farklı düzeylerde olması da insan enerjisinin değişiklik göstermesine, sebep olur. Bu açıklamalar, biyolojik ritim açısından bütün insanların genellikle şu 3 kategoriden birine uyduğunu göstermektedir: Sabah Tipleri: Bu tipler sabah çok enerjik olurlar. Öğleye doğru enerjileri zirveye ulaşır ve sonra yavaş yavaş azalmaya başlar. Akşam üzeri bütün performansın bittiği görülür. Öğleden Sonra Tipleri: Bu tipler çok zor uyanırlar, sabahları uyuşukturlar. Öğlen biraz açılmaya başlarlar, öğleden sonra enerji dolu olurlar. Hava karardığında ancak durulurlar. Her Zaman Hazır Tipler: Bu tip kişiler, sabah ve öğleden sonra tipinin en iyi karışımıdır. Erken kalkar ve enerjik olurlar, öğleye doğru durulurlar, öğleden sonra performansları tekrar artar. > BİYOLOJİK SAATİNİZİ ÖLÇÜN * Aşağıda biyolojik saatinizi ölçen bir de test bulunuyor. Yapınızı tanımak istiyorsanız bu testin sorularını cevaplayın. 1. Kendi biyolojik ritminize göre yaşama şansınız olsaydı saat kaçta kalkardınız? a) 5 b) 6.30 c) 7.45 d) 9.45 e) 11.00-12.00 2. Kendi biyolojik ritminize göre gece uyuma saatinizi ayarlama şansınız olsaydı saat kaçta yatardınız? a) 20.00 b) 21.00 c) 22.15 d) 0.30 e) 1.00 - 3.00 3. Erken kalkmak zorunda kalırsanız çalar saate gerek duyar mısınız? a) Hiç değil b) Biraz c) Çok fazla d) Mutlaka 4. Sizin için sabah uyanmak... a) Çok zordur b) Görece kolaydır c) Hiç de kolay değildir 5. Uyandıktan sonra ilk yarım saatte kendinizi nasıl hissedersiniz? a) Fazlasıyla dinç b) Hemen hemen dinç c) Biraz dinç d) Kesinlikle dinç olamam 6. Uyanmanızı izleyen ilk yarım saatte iştahınız nasıldır? a) Çok aç olurum b) İştahım iyidir c) Biraz aç olurum d) Açlık hissetmem 7. Uyandığınızda şu ilk yarım saatteki durumunuzu tanımlayın. a) Tamamen dinlenmiş b) Hemen hemen dinlenmiş c) Yorgun d) Çok yorgun 8. Ertesi güne yetiştirmeniz gereken bir iş varsa diğer günlere kıyasla kaça kadar çalışabilirsiniz? a) Nadir olarak (ya da asla) geç saatlere kadar b) Bir saatten daha az c) Bir-iki saat daha fazla d) İki saatten uzun 9. Sabahları 7.00-8.00 arasında düzenli olarak spor yapan bir arkadaşınıza eşlik etmeye karar verdiniz. Ona eşlik ederken durumunuz nasıldır? a) Formda b) Formda sayılır c) Kötü d) Felaket 10. Gece hangi saatte kendinizi yorgun hisseder ve uyumak istersiniz? a) 20.00 b) 21.00 c) 22.15 d) 0.15 11. İki saatlik yoğun bir entelektüel denemeden geçeceksiniz; zinde olmak için hangi saat aralığını tercih edersiniz? a) 8.00-10.00 b) 11.00-13.00 c) 15.00-17.00 d) 19.00-21.00 12. Gece saat 23.00'te yattığınızda ertesi sabah kendinizi nasıl hissedersiniz? a) Çok yorgun b) Yorgun c) Biraz yorgun d) Yorgun değil 13. Bir gece rutin saatinizden çok geç bir saatte yatarsanız, ertesi sabah kendinizi nasıl hissedersiniz? a) Her zamanki gibi uyanır ve yeniden uyumazsınız. b) Her zamanki gibi uyanırsınız ama gün içinde uyuklarsınız c) Her zamanki gibi uyanır ama sonra tekrar uyursunuz d) Her zamankinden daha geç uyanırsınız 14. Sabaha karşı 4.00-6.00 saatleri arasında uyumamanız gereken bir durum var. Buna nasıl hazırlanırsınız? a) Normal uyanma saatinizi değiştirmezsiniz. b) Nöbetten önceki gün öğleden sonra uyur ve nöbetten sonra tekrar yatarsınız. c) Bir gün önce sabah geç uyanırsınız ve nöbetten sonra uyursunuz. d) Bir gün önce sabah geç uyanır, nöbetten sonra da uyumazsınız. 15. İki saatlik yoğun bir jimnastik programı uygulayacaksınız ve gününüzü düzenlemekte serbestsiniz. Hangi saatleri seçerdiniz? a) 8.00-10.00 b) 11.00-13.00 c) 15.00-17.00 d) 19.00-21.00 16. Bir arkadaşınız haftanın iki günü gece 22.00-23.00 arasında onunla spor yapmanızı öneriyor. Kendinizi nasıl hissedersiniz? a) Hiç formda olmam b) Biraz formda olurum c) Ortalama bir form sergilerim d) Tam anlamıyla formda olurum 17. Art arda beş saat çalışacaksınız; aşağıdaki hangi grubu seçersiniz? a) 0.00-5.00 b) 6.00-11.00 c) 12.00-17.00 d) 18.00-23.00 18. Bazı insanların 'sabahçı' bazılarının 'gececi' olduğu söylenir. Siz hangi gruptansınız? a) Tamamen sabahçı b) Daha çok sabahçı c) Daha çok gececi d) Tamamen gececi > DEĞERLENDİRME A= 4 puan, B= 3 puan, C= 2 puan, D= 1 puan Toplam puanınız 55'in üstündeyse sabahçısınız. 33'ün altındaysa gececisiniz. > Yazışma adresi: Türkiye Gazetesi, Gençlerin Dünyası Köşesi, 29 Ekim Caddesi No: 23 Yenibosna, İstanbul e-mail: betul.altinbasak@tg.com.tr Fax: 0 212 454 31 00
