Bir itfaiye örgütünün başarılı olduğunu söyleyebilmek için kriteriniz nedir? Yangın yerine en hızlı ne kadar sürede ulaştığını mı? Yoksa ne kadar çabuk yangını söndürdüğünü mü? Kuzey Amerika'da birçok yerde bu kriter, ilgili bölgede "ne kadar az yangın çıktığı..." İtfaiyeciler oturup yangın alarmının çalmasını beklemek yerine halka eğitim veriyorlar. Bazıları evleri ziyaret ederek tesisatın yangın tehlikesi içerip içermediğine bakıyor, ev hanımlarını küçük yangınlarla başa çıkma konusunda bilinçlendiriyor, bazıları ise okullarda dersler veriyor. Bir başka deyişle, işe alım mülakatlarında hemen her zaman aranan vasıflardan biri olan "proaktif" tarzda davranıyorlar. Kişisel liderlik Proaktif olmak, kendi davranışlarının kontrolünü ele almak ve bir adım önden gitmek anlamına gelir. Steven Covey, buna "kişisel liderlik" diyor ve devam ediyor. "Bir insanın kendine özgü olanı ortaya koyabilmesi ve böylece hayatta tatmine ve başarıya ulaşabilmesi için öncelikle hayatının kendi ellerinde olduğunu bilmesi gerekir. İnsan hayatının nasıl olması gerektiğine kendisi karar verebilir. İşte proaktif olmak, her şeyden önce, hayatta en temel gücün kendimiz olduğunu hissetmektir. Bunu hissettiğimiz zaman, geçmiş yaşantımız ve içinde bulunduğumuz şartlar nasıl olursa olsun kendi seçimlerimizi kendi değerlerimize göre yapabilir ve hayata istediğimiz şekilde yön verebiliriz." Kararlarımızın sonucu Eğer davranışlarımız dış etkilerin, şartların ve bir şartlandırmanın sonucuysa, bunun sebebi ya isteyerek veya ihmal sonucu, inisiyatifimizi dış etkilere teslim etmeyi seçmiş olmamızdandır. Proaktiflik kavramı, insan olarak kendi hayatımızdan sorumlu olduğumuzu ifade eder. Bu kavrama göre davranışların temelinde iradi kararlar ve bilinçli kararların temelinde inandığımız temel değerler vardır. Davranışlarımız şartların, şartlanmaların değil, kararlarımızın sonucudur. Anlamlı işlerin olabilmesi için hem inisiyatifimizin hem de sorumluluğumuzun olduğu bilincinde olmalıyız. Müspet davranışlar Bir değeri anlık bir "etki ile tepki"nin önüne geçirme bilinci proaktif tutumun özünü oluşturur. Reaktif tutum içinde olan insanları daha çok duygular, şartlar, olaylar ve çevreleri; proaktif anlayışa sahip insanları ise değerler, yani dikkatle düşünülmüş, seçilmiş ve sindirilmiş ilkeler; müspet davranışlar yönetir. Müspet davranışa sahip insanlar için havanın açık ya da yağmurlu olması fark etmez. Çevredeki sosyal, politik "iklim" onları etkilemez. Özellikle yüksek düzeyde proaktif insanlarda bu çok belirgindir. Proaktif insanlar havalarını birlikte taşıyabilirler ve onları gerçek değerler etkiler. Sağlıklı ilişki kurmaya, iyi hizmet vermeye, kaliteli iş çıkarmaya değer veriyorlarsa, bunun havanın uygun olup olmamasıyla bir ilgisi yoktur. Proaktif olmanın 4 altın kuralı İnsanlarla ilişkilerimizde problemlerin oluşması durumunda, genellikle ne istediğimizi değil, ne istemediğimizi söylemeye eğilimliyizdir. Kısacası, problemlerin oluştuğu durumlarda reaktif davranırız ve proaktif davranmaya, sorunları aşmaya yönelik tedbirlerin neler olduğuna önem vermeyiz. Oysa proaktif davranış her zaman daha verimli sonuçlar oluşturur. Proaktif davranmanın iki taraf için de faydası vardır: Problem yaşanan ilişki, eğer sürmesini istediğiniz bir ilişki ise, reaksiyon göstermekle yetinmeniz ilişkinin sürmesi yönünde hiçbir katkı sağlamaz. Proaktif davranmanın bir başka avantajı, düşman kazanmanızı engellemesidir. Problemleri giderici yönde davranmak için uygulamanız gereken 4 altın kural vardır. Bunları şöyle sıralayabiliriz. 1. Kendinize doğruyu söyleyin: Problemlerin oluştuğu anlarda reaktif davranarak, öfkemizi boşaltmaya eğilim gösteririz. Yapmamız gereken, bu gibi durumlarda süreci yavaşlatarak kendimize şu soruyu sormaktır: "Gerçekte ne istiyoruz?", "Oluşan problemin gerçek sebebi ne?" 2. Diğer tarafı anlamaya çalışın: Problem yaşadığınız tarafla empati kurabilmek için şu soruları cevaplayın: "Diğer tarafın ihtiyaçları neler?", "Onlar için en önemli olan konu ne?" 3. Karşı tarafı dinleyin: Onu gerçekten anlamaya çalıştığınızı göstermek için dinleyin. Problemin ortaya çıktığı anlarda 'güç oyunu' bir işe yaramaz... 4. Çözüme ulaşmak için: Problemi çözmeye yönelik bir çözüm oluşturduğunuzda, öncelikle bu çözümün karşı tarafın işine yarayacak yanlarını açıklayın. Ona, onun 'dilinde', bu çözümden nasıl yararlanacağını anlatın. Proaktif misiniz? Prof. Acar Baltaş'a göre "Proaktif olmak, bireyin çevreyi doğrudan değiştirmek için bir hareketi başlatma ve sürdürme eğilimidir. Proaktif özelliklere sahip kişiler, şartlar tarafından kısıtlanmaya razı olmaz: Fırsatları fark eder, inisiyatif kullanarak harekete geçer ve amacına ulaşana kadar sabrederler. Kendi davranışları sonucunda şartları değiştirebileceklerine dair bir inanç taşırlar. Tam da bu sebeple girişimci eylemlere doğru yönelirler. Proaktif olmayan kişiler ise kendilerini rüzgâra bırakır, rüzgârın onlara insaflı davranması için dua eder ve başlarını suyun üstünde tutmaya çalışırlar. Sonuçları değiştiren her davranış da proaktif davranış değildir. Sonuçları tesadüfi olarak değiştirmek, gerçeğin kendisini değil algılanışını değiştirmek, ya da eylemlerin sayısını artırmak proaktif davranış sayılmaz. İnsanların "bilerek, isteyerek ve doğrudan doğruya yeni şartlar oluşturmaları ya da mevcut durumu değiştirmeleri" gerçek proaktif davranıştır. Proaktif davranışta zorlanan kişiler başarıyı; sıkışık bir iş takvimine uymak, bir projeyi bütçesinin altında bir maliyetle tamamlamak, işte ya da sporda bir yarışma kazanmak olarak tanımlarlar. Ancak bu davranışlar bir değişimi içermez. Buna karşılık proaktif kişiler ya kendi işlerini kurarlar, ya bir değişime önderlik ederler ya da büyük kuruluşların içinde girişimci faaliyetlerde bulunurlar. Aynı zamanda çevrelerinde hayat kalitesini artıracak sivil toplum faaliyetlerinde bulunurlar. Bu tür kişiler başarıyı geleceğe yönelik ve değişim oluşturmakta eş anlamlı görür. Proaktif insan; >> Sürekli değişim fırsatları kollar. >> Değişime odaklı hedefler belirler. >> Problemleri öngörür ve önler. >> Farklı işler ya da işleri farklı yapar. >> Harekete geçer. >> Hedefe ulaşana kadar uğraşmayı ve çaba göstermeyi sürdürür. >> Değişimi tasarlamak ve başlatmakla kalmaz, sonuna erdirir ve başarır. Başarılı insanlar Prof. Baltaş proaktif davranışın kişiye olan yararlarını şöyle belirtiyor: 1. Proaktif kişilerin iş performansının daha yüksek ve daha üstün nitelikli olduğu görülmüştür. 2. Proaktif davranış sergileyen kişiler başkaları tarafından daha etkileyici ve başarılı olarak görülür. İnsanlarla daha iyi ilişkiler kurup sürdürebilirler. Örneğin bir banka ve bir pazarlama şirketinde yapılan bir çalışmada, proaktif yöneticilerin başkaları tarafından, daha fazla karizmatik, liderlik özellikleri daha güçlü, kurumlarına daha fazla katkıda bulunan ve kurumsal bağlılığı yüksek kişiler olarak tanımlandığı görülmüştür. 3. Bu kişilerin mesleklerinde ilerledikleri, önemli mevkilere geldikleri, daha yüksek kazanç elde ettikleri belirlenmiştir. Aynı zamanda daha fazla iş tatmini ve memnuniyet gösterirler.
