Altyapı ve istikrarsızlık

Arap dünyasında son zamanlarda yaşanan olaylarla ilgili endişe veren şeylerden birisi de, ülkelerdeki temel altyapının bakımsız kalması ya da zarar görmesi olmuştur. Suriye'deki durumda da bu hasarı önlemek için çok az şey yapılabilmektedir ve boru hatları, yollar, köprüler dahil birçok altyapı muhtemelen zarar görmüştür. Yemen ve Libya'da da önemli derecede hasar meydana gelmişti. Hasar açıkça ortada olan bir şey. Ulaşım, enerji, su gibi altyapıların hem inşası, hem de iyi bir şekilde çalışması için bakımı çok maliyetli ve zordur. Ayrıca nüfus artışına ayak uydurmak için daha fazla yatırım yapmak gerekir. Çalkantıda olan ülkelerde görülen üzücü ama aynı zamanda ilginç olan şeylerde biri de nüfusun en kötü dönemlerde bile artmasıdır. Arap Baharı yaşanan ülkelerde isyanlar öncesinde bile oldukça kötü bir altyapı vardı. Bu durum özellikle Yemen gibi ülkelerde böyleydi. Suriye'de durum daha iyiydi. Libya'nın petrol ve doğalgaz boru hatları ve büyük şehirler ve kasabalar için elektrik şebekesi gayet iyiydi, uzak bölgelerde ise sıkıntı vardı. Libya'daki insan yapımı nehir projesi, muhtemelen su altyapısı söz konusu olduğunda dünyanın en büyük inşaat projesiydi. Tunus'un altyapısı en iyilerden biriydi, ama onlar da toparlanmaya çalışırken gerekli bakımları yapamıyorlar. Bakım gecikmesinin sebebi olarak ise, kötü yönetim, halk ayaklanması ya da yeterli bütçe olmamasını sayabiliriz. Bu ülkelerin hangisinde, hangi sebep daha üst sırada, siz karar verin. Hepsi birçok yönden bakım gecikmesinin etkilerini yaşıyor. Birçok durumda bunu yaşamamanın bir yolu yoktu. Yatırım gecikmesi de bakım gecikmesine benzer nedenlerle meydana gelir. Ancak yatırım gecikmesi, bakım gecikmesinden daha zarar verici olabilir. Nüfus büyür. İstikrarsızlığın ve isyanın büyük maliyetlerinden kaçmak isteyen ve bu sebeple gelirleri azalan halkın ihtiyaçları artar. Ancak altyapıya çok az yatırım yapılmış olabilir. Yatırım gecikmesi yeni tesisler, boru hatları ve rafinerilere hızlı bir şekilde yatırım yaparak, mesela bir boru hattını tamir ederek ya da yeni bir hat ekleyerek kolayca çözülebilir. Ancak nüfustaki büyük artışla başa çıkabilecek elektrik santralleri inşa etmek yıllar alabilir. Günlük 200.000 varil ham petrolü çok verimli bir şekilde işleyebilecek bir rafineri inşa etmek 5 yıl sürebilir. İsyan olan, hükümetin sık sık değiştiği ya da karmaşık bürokratik ortamların olduğu ülkelerde bu süre 10 yıllar olabilir. Bazı rafineri projeleri birçok siyasi, ekonomik ve sosyal problemler sebebiyle hep sürüncemede kalıyor. Bazıları hiç inşa edilemiyor. Bazen de çok büyük bir yatırım olan rafineriler boşa yapılıyor, mesela eskiden Zaire olarak bilinen Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde olduğu gibi. Bir ülkedeki elektrik, su ve akaryakıt gibi ihtiyaçları karşılamaya yönelik yatırımlar çok önceden yapılmalıdır. Bunlar yatırımdaki gecikmeyi düzeltmek için çok hızlı bir şekilde yapılamaz. Bu tarz üretim tesisleri, su arıtma tesisleri, boru hatları ve elektrik şebekeleri doğru bir şekilde geliştirilmeli ve uzun vadede iyi bakım yapılmalıdır. Aynı zamanda neredeyse sürekli olarak mevcut ve gelecekteki ihtiyaçlar için yeniden değerlendirilmeleri gerekir. Akıllı planlama, yatırım ve bakım ülkenin iyi dönemlerinde bile yeterince zordur. Hele bir de ihtilallerin ve isyanların ortasında bunların zorluğunu bir düşünün. Geçenlerde Arap Baharı yaşayan ülkelerden birinin taşrasını ziyaret ettim. Ziyaretimden önce ülke hakkında uzman olan birçok kişiden elektrikle ilgili bir problem olmadığını işittim. 1986 yılından beri enerji güvenliği uzmanı olan bendenizin şüpheleri vardı. Şüphelerim vardıktan 3 saat sonra doğrulandı. Saatlerce elektrik kesildi. Günler geçtikçe anlaşıldı ki, buradaki en önemli rakam günde elektriğin kaç saat olduğuydu. Ve bu rakam hiç iyi değildi. Bu ülke çok sıcak. Elektrik olmayınca bir çok yerde su da olmuyor. Bitkileri, besinleri ve ilaçları muhafaza etmek için soğutmak gerekiyor. Elektrik gıdaları işlemek, fabrikaları çalıştırmak ve başka birçok ekonomik ihtiyaç için gereklidir. Elektrik ülkelerdeki iş çarkının dönmesini sağlar. Bazıları yaşadığım Washington'da fırtına sebebiyle kesilen elektrik üzerine yazdığım yazıyı hatırlayabilir. Bu kesinti birçok kişi için kısa sürede giderildi. Arap Baharı fırtınası ise, söz konusu yaşandığı ülkelerin halklarının en temel ihtiyaçlarını karşılamak olduğunda çok farklı bir sonuca çıkabilir. 'Arap Baharı'nın gerçek maliyeti, yatırım ve bakım gecikmeleri doğru ve efektif bir şekilde giderilemeye başlayınca çıkmaya başlayacaktır. Aksi takdirde, yeni bir bahar bekliyor olabilir... ------------ Arap Baharı yaşanan ülkelerde isyanlar öncesinde bile oldukça kötü bir altyapı vardı. Hele bir de ihtilallerin ve isyanların ortasında bunların zorluğunu bir düşünün...