Bir bölge üzerine düşünceler...

Orta Doğu, Kuzey Afrika ve Türkiye üzerine çalışma yapmaya başladığımda Bülent Ecevit Başbakan'dı ve Süleyman Demirel çok kısa süreliğine Başbakanlığı ondan almak üzereydi. Enver Sedat Mısır'ın Cumhurbaşkanı'ydı ve o zamanlar neredeyse hiç tanınmayan Hüsnü Mübarek Hava Kuvvetleri'nde General ve Cumhurbaşkanı Yardımcısıydı. Muammer Kaddafi "Ulu Önder"liğinin 10. yılında kendi bölgesinden Asya'ya, hatta IRA'yı destekleyerek İrlanda'ya kadar dünyanın başına bin türlü bela açıyordu.

Acımasız Hafız Esad Suriye'nin başındaydı. Şadli Bencedid, kısa süre görev yapan Rabah Bitat'tan Cezayir Başkanlığı'nı almak üzereydi. Bin Ali, Tunus Cumhurbaşkanı oldu. İran Şahı ülkenin başındaydı. Bir yıl sonra indirildi. Humeyni'nin İran'a dönüşünü öğrencilerle beraber okulun kantininde izlediğimi hatırlıyorum. 

Halid, Suudi Arabistan Kralıydı ve Fahd uzun yıllar sürecek saltanatına başlamak üzereydi. Şeyh Halife, Katar Emiriydi. Katar içe kapalı bir devletti ve Emir bu şekilde tutmaya niyetliydi. Birleşik Arap Emirlikleri'nin kurulmasını sağlayan Şeyh Zaid, BAE Başkanı oldu. Ayrıca uyuşuk ve durgun olan BAE'nin bugünkü güçlü haline gelmesinde de katkısı çok büyüktür. KİK (Körfez Arap Ülkelerinin İşbirliği Konseyi) henüz kurulmuş değildi. İran tehdidi, İran-Irak savaşı bitinceye kadar ciddi olarak görülmediği için bölgede iş birliği pek yoktu. Şeyh İsa şu ankinden çok daha güçsüz ve fakir olan Bahreyn'in Emiriydi. Şeyh Cabir el-Ahmed Kuveyt'in başındaydı. Yemen'de ise iki ülke birleşerek tek Yemen'i kurmanın zorlukları yaşanırken, Ali Abdullah Salih Cumhurbaşkanı oldu. Yemen, daha çok çatışma, iç savaş ve bölgesel savaşa sürüklendi... Saddam Hüseyin Irak'ta gücü yeni eline geçirmişti.

Suudlar, Halifeler, Es Saniler, El Sabahlar ve El Nahayan'lar hâlâ iktidardalar. Mübarekler, Kaddafiler, Bin Aliler ve diğer birçoğu gitti. Türkiye'nin başında Demirel zamanında adı duyulmamış olan AK Parti var. Ali Salih gitti. Hafız Esad'ın oğlu Suriye'deki korkunç ortamda kanlı bir şekilde iktidarda kalmaya çalışıyor. Mısır'da kısa bir süre için Müslüman Kardeşler iktidarı vardı, ama ordu ve diğer birtakım güçler devirdi. Cezayir hâlâ 1970'lerin sonlarından beri var olan emekli generaller kliği tarafından yönetiliyor.

Arafat öldü, şimdilerde İsrail ve Filistin arasında kapsamlı bir barışın Camp David anlaşmasının imzalandığı günden daha uzak olduğunu düşünüyorum...

Çok fazla şey yaşandı. Çok fazla değişim yaşandı, özellikle 2010'dan beri siyasi olarak ve 1979'dan beri petrol üreten ülkelerde ekonomik olarak yaşandı. Hepsinin, bu büyüleyici bölgeyi keşfettiğim 1978 yılının ilk günlerinden beri olduğunu düşünmek baş döndürücü bir şey...

Bütün bu seyahat, eğitim, toplantı ve daha nice şeyle geçen yıllardan sonra olan bitenin ufak bir parçasını anlamaya başlamış olmam da iyi bir şey. Sezgi, yıllarca hata yapma ve anlayış inşa etmekle olur. 30 yıl böyle bir sezgi oluşması için yardımcı olabiliyor, her ne kadar hiç kolay olmasa ve hep zorluklarla dolu olsa da...