"Ekonomi eşekler için mi?.."

Humeyni bir keresinde İran ekonomisinin nasıl daha güçlü hale geleceğiyle ilgili tavsiyelerinin sorulması üzerine şöyle demişti: "Ekonomi eşekler içindir..." Mevcut İran yönetimi de bu veciz sözü kendilerine düstur almış gibi görünüyor. İran ekonomisi kötü durumda. İşsizlik resmen yüzde 25-30 seviyesinde. Enflasyon resmen yüzde 25-30 seviyesinde. Ancak İran'daki resmî verilerin çoğu halkı yatıştırmak ve IMF'yi kandırmak amacıyla düzmecedir. Resmî kura göre 1 ABD doları 12.500 İran riyali yapıyor. Serbest piyasadaki gerçek kur ise ortamın durumuna göre 30 binle 50 bin riyal arasında değişiyor. İran'ın aşırı-genişlemeci para politikası riyalin son birkaç yıldaki çöküşünün ana sebeplerinden biridir. 2007 yılından bu yana İran'da para arzı büyümesi yıllık yüzde 20-30 aralığında olmuştur. Ancak ekonomi tek haneli büyüyordu. Para arzındaki büyüme, GSYİH'daki reel büyüme oranı kadar olmalıdır. Aksi takdirde diğer birçok kötü sonuçla beraber, enflasyon ve paranın değerinde düşüş olur. İran ayrıca finansal takas sistemi SWIFT'ten (dünya çapında bankalar arasında elektronik fon transferi sağlayan bir sistem) atıldı. Bu durum İran'ın finansal hedefleri her ne ise, o hedefler için çok büyük bir darbe oldu. İran'ın petrol ihracatına uygulanan yaptırımlar da satışları düşürdü. Geçtiğimiz günlerde İran Cumhurbaşkanı Ahmedinecat, "ticaret, ekonomimizin küçük bir kısmını oluşturuyor", dedi. Kaçakçılığı hariç tutsak bile, ticaret İran ekonomisinin 3'te birini teşkil ediyor. Ahmedinecat ayrıca İran'da dolaşımda çok fazla dolar olmadığını söyledi. Dolar İran'da çok önemli bir para birimidir. İran, parasındaki düşüşü durdurmak amacıyla kur tavanı (üst sınır) getirdi. Bu emtia fiyatlarını kontrol etmeye çalışmak gibidir. İşe yaramaz. Bu hareket döviz piyasalarını kilitleyebilir. Bu hareket ticareti durdurabilir. GSYİH'nın 3'te birini teşkil eden resmi ticaret hariç, uluslararası ticaretin büyük kısmı kaçakçılık yoluyla yapılır. Kaçakçılık ekonominin çarklarını çeviren etkenlerden biridir ve böyle bir hareketle kaçakçılığın da büyük ölçüde etkilenmesi beklenebilir. Diğer bankacılık yaptırımları ve ticari yaptırımlar ülkedeki ekonomik yapıyı daha da çetrefil hale getirdi. Sübvansiyonlarda reform yapma çalışmaları sıradan İranlıların hayatını çok daha zorlaştırdı. Bu reformlar yaptırımların acısıyla-ve para politikası kaynaklı enflasyon artışı sebebiyle, garip şekillerde yapıldı. Ülkedeki maliye politikası, para politikası ile koordineli değil. Para politikası merkez bankası tarafından oluşturuluyor, ama bu kurum olması gerektiği gibi siyasilerden bağımsız değil. Eğer İran riyali düşmeye devam ederse ve hatta ters tepen kur tavanı uygulaması sebebiyle kilitlenip kalırsa bundan birçok insan zarar görebilir. Emekliler ve diğer sabit gelirli insanlar tasarruflarının ve sabit yatırımlarının gelirlerinin azaldığını görecek. İthalat ya duracak ya da ithal mallar karaborsada daha pahalı gelecek. İran çok miktarda buğday, dayanıklı tüketim malları, vasıta, tarım makineleri vs. ithal ediyor. Eğer İran'ın parasının değeri daha da düşerse bunlar çok daha pahalı hale gelecek. Kur tavanı uygulaması devam ederse bu işler daha çok devlet kontrolüne girecek ve bu malların tedariki, ithalatçıların ve İran devletinin akıl almaz resmî kur ile ödeme yapmaya çalışması sebebiyle iyice azalacak. Piyasadaki gıda miktarı ve kalitesi düşebilir. Yurt dışında eğitim hayal olabilir. İlaçlar daha da pahalı hale gelebilir. Bu durumun ortalama bir İranlı üzerinde önemli psikolojik ve sağlık etkileri olabilir. Yani, "ekonomi eşekler için miymiş?.."