Enerji, su ve nakliyeyi neden baştan düşünmeliyiz?

Öğrencilerime enerji şebekelerinin diğer enerji şebekeleriyle iç içe geçmiş ve bağlantılı olduğunu öğretirim. Ayrıca enerji şebekeleri; su, nakliye, iletişim, devlet, finans ve bankacılık, tarım gibi modern ekonomilerde ayakta kalmamızı ve refah içinde olmamızı sağlayan gerekli her sistemle iç içe geçmiş ve bağlantılıdır. Mesela, eğer elektrik olmazsa rafineriler ve petrol pompaları çalışamaz, doğalgaz ve rafine ürünleri taşıyacak boru hatları çalışamaz ve ham petrol çıkarıldığı bölgeden işlenmek için ilgili tesislere pompalanamaz. Eğer elektriğinin çoğunu doğalgazla üreten bir ülkede doğalgaz boru hattı hasar görürse çok ciddi sıkıntılar meydana gelir. Sina'daki doğalgaz boru hattı havaya uçurulduğu zaman İsrail ve Ürdün enerji temini konusunda endişelendi. Eğer yedek petrolleri ve başka elektrik kaynakları olmasaydı durum çok daha kötü olabilirdi. Ancak yedek petrol ve elektrik çok uzun süre dayanmaz. Kısa vadeli acil durumlarda kullanılabilir. Elektriğin kesilmesi deniz suyunu arıtan tesislerin çalışmaması manasına da gelir. Deniz suyunu arıtan tesisler genellikle elektrik santralleriyle bağlantılıdır. Suudi Arabistan gibi ülkelerde su ve elektrik üretim ve dağıtım şirketi genelde aynı şirkettir. FAKİRLER ZARAR GÖRÜR Elektrik kesilirse su pompalama tesisleri de çalışmaz. Mesela Ürdün elektriğinin yüzde 18'ini suyu arıtmak, işlemek ve pompalamak için harcıyor. Bu yüzde 18'in çoğu da suyu pompalamak için harcanıyor. Elektrik kesilirse su pompalanamaz. Bazı ülkelerde suyun genellikle dağları ve tepeleri aşması gerekir. Su pompaları elektrik haricinde motorin ya da benzinle çalışır. Eğer motorin üretiminde bir azalma ya da yakıt fiyatlarında bir artış olursa, o zaman su piyasası da etkilenir. Bundan en fazla zararı fakirler görür. Çiftçiler de çok zarar görür. Üretimde çok su kullanan her sektör zarar görür. Deniz suyunu arıtarak kullanan Körfez'deki ve başka bölgelerdeki ülkelerde elektrik ve arıtma tesisleri hasar görürse, o zaman bu ülkelerin nüfusları risk altında olur. Enerji ayrıca iletişimle de bağlantılıdır. Elektrik yokken cep telefonunuzu şarj etmeye çalışın. Arabalarda bulunan 12 voltluk akü ve özel ekipmanlarla ve profesyonel ya da elektrikten anlayan birinin yardımıyla telefonunuzu şarj edebilirsiniz. Aşağı Sahra bölgesinin çoğunda elektrik kaynağı olarak araba ve kamyon aküleri kullanılır. DEVLET KURUMLARI ÇALIŞAMAZ Ayrıca güneş panelleri veya rüzgâr gülü kullanarak cep telefonu şarj edilebilir, ama birçok kişide böyle teçhizat yok. Elektrik kesintisi olursa TV, radyo ve diğer yayın organları da risk altında olur. Bazı bölgelerde iletişim kesilebilir. Eğer uzun süreli elektrik kesintileri yaşanırsa devlet kurumları ve hatta hastaneler bile çalışamaz hale gelebilir. Geleceğin elektrikli arabalarda olduğunu düşünenler, elektrikli arabaların ana ulaşım vasıtası olduğunu ve uzun süre elektrik kesintisi yaşandığını ve etrafta pek fazla başka araç olmadığını tahayyül edin. Bu ciddi bir problem olurdu. Çoğu hükümetler merkezî sistemle çalışır. Çoğu enerji şebekeleri merkezîdir. Çoğu su şebekeleri merkezîdir. Birçok haberleşme şebekesi merkezîdir. Birçok boru hattı ve elektrik nakil hatları merkezî olarak kontrol edilir ve bunlar yol bağımlıdır. Yol bağımlılığı, eğer elektrik nakil hatlarında ve doğalgaz ya da petrol boru hatlarında ağır hasar meydana gelirse, bunların nakliye güzergâhını değiştirmenin çok zor olması demektir. İstanbul'da ya da herhangi başka bir büyük şehirde yaşayanlar, bir kaza anında ya da yollar tamir edilirken bir noktaya kadar yol bağımlısı olduklarını bilirler. Eğer ara sokakları biliyorsak buralardan gidebiliriz, ama ya herkes aynı şeyi yaparsa, o zaman bu sokaklar da tıkanır. Trafiği yönetmek için daha çok polis görevlendirilebilir. Polis bir süre için işe yarayabilir, ama yol ya da köprü onarımı aylar sürüyorsa hiçbir faydası olmaz. Petrol, doğalgaz ve elektriğin de yolu sınırlı olarak değiştirilebilir. Petrol ve doğalgaz için boru hatları izin verdiğince yol değiştirilebilir. Elektrik için, teller izin verdiğince. Bu enerji kaynaklarını daha iyi ve verimli bir şekilde nakletme yolları da var, ama bunların da limitleri mevcut. Bu nedenle, burada bir şablondan veya güvenlik açığından bahsedebiliriz. Bütün bunlara ekleyecek çok şey var, ama bu kadarı bile bazı yerlerde ne gibi değişikler yapmamız gerektiği üzerine bizi düşünmeye sevk etmeli. Enerji kaynaklarımızı çeşitlendirmeye gerçekten çalışmalıyız, sadece sürdürülebilirlik ya da çevreci amaçlarla değil, aynı zamanda yerel ve bölgesel enerji güvenliği için bunu yapmalıyız. Jeolojik ya da siyasi istikrarsızlık riski olan yerlerde daha küçük şebekeler kurmak daha iyi olur. HAYATIN PARÇASI OLDU Merkezî ve büyük sistemlerin önemli faydaları vardır. En önemlilerinden biri biz ekonomistlerin ölçek ekonomisi dediği şeydir. Bunun manası, bazı teknolojiler ve yönetim şekilleri için fabrikalar ve şirketler büyüdükçe, yapılan işlerin maliyeti azalır. Ancak bu büyüklük için de limitler vardır, özellikle riskli ortamlarda. Bir de siber saldırı ve hack denilen pis işler var. Gerçekten büyük, enterkonnekte ve iç içe geçmiş şebekeler gibi büyük ölçüde bilgisayarlarla yönetilen sistemleri ileride çok büyük problemler bekliyor olabilir. Ve bu saldırılar illaki teröristlerce yapılmayabilir, 14 yaşında canı sıkılan bir çocuk da bunu gerçekleştirebilir. Belki de dünyaca enerji, su, iletişim ve nakliye üzerine baştan düşünmemizin zamanı geldi. Bazıları buna hayır diyecektir. Ancak bu bakış açısı genellikle eski sistemlerin gücünden kaynaklanır. Bunlara çok alıştık ve hayatımızın çok büyük bir parçası oldular ve gerçekten değiştirmek istemiyoruz. Büyük bir şok ve hatta tamamen önlenebilir bir şok bile bakış açımızı değiştirebilir. İnsan doğası genelde ataleti sever ve her şeyin aynı kalmasını ister, ancak aynı kalmak bu dünyada geçerli bir yol değil.