Gölge Bankalar(*) Karanlık Havuzlar(**) Yüksek Hızlı Ticaret(***)

Scott Patterson'un; Karanlık Havuzlar, Yüksek Hızlı İşlem Yapanlar, Yapay Zekâ Haydutları ve Küresel Finans Sistemine Tehdit (Dark Pools: High-Speed Traders, A.I. Bandits, and the Threat to the Global Financial System) kitabını okuyorum. Scott, finans sektörü ve finans sektörünü ilgilendiren yasal mevzuat ve diğer işlemlere odaklanmış bir Wall Street Journal muhabiri. Kitabı henüz bitirmedim, ama gerçekten çok sürükleyici. Hisse senedi piyasalarının, vadeli işlem ve opsiyon borsalarının (VOB) ve diğer menkul kıymet piyasalarının bilgisayarlı ticaret ağlarının gelişmesiyle beraber gerçek işleyişini anlatıyor. Kitapta birçok çarpıcı ifşaat var. En ilginç şeylerden biri ise, elektronik ağlarla yapılan ticaretin, çok kısa sürede yapılan bütün ticaretin çok büyük bir kısmı haline gelmesi. Wall Street'te şüpheli ve tuhaf tiplerin olduğunu hep biliyordum, ama bu kitap birçoğunu ete kemiğe bürüyor. Çöp yığılı ofisinde bazuka, kurbağa dolu bir havuz olan bir bilgisayar dehasının başlattığı büyük bir "karanlık havuz" yüksek hızlı işlemlerin gelişmesinde en büyük etkenlerden biri oldu. Bu bilgisayar yazılımı dehası sadece ABD'de değil, bütün dünyada piyasaların işleyişini değiştirdi. Bir de genelde ağzı bozuk, kanunları ve yönetmelikleri sonuna kadar esneten ve hatta bazen yakalanan, sokaklarda yetişmiş, zeki ve çetin tüccarlar var. (Evet, Wall Street'teki kimi insanların konuştuklarından direkt alıntı yaparsak, kullandıkları dil kimileri için şok edici olabilir.) Wall Street'teki ve Chicago'daki seçkin "köklü" firmaların teknolojik ve kültürel değişim tsunamisini nasıl engellemeye çalıştıkları ve nasıl kaybettikleri hakkında oldukça renkli hikâyeler var. Ayrıca gölge bankacılık sistemi, karanlık havuzlar ve yüksek hızlı ticaret üzerinde çok araştırma yapıyorum. Bütün bunlar hisse senedi, tahvil, hatta bir ev almak isteyen birinin bile bilmesi gereken uluslararası finans sisteminin bir parçasıdır. Ancak uyarmam lazım: Bunları araştırdıkça daha tuhaf ve kaygı verici hale geliyor. Önümüzdeki birkaç hafta okuyucularıma uluslararası finans piyasalarındaki önemli riskleri, yeni bir küresel krize ve çok para kaybetmenize sebep olabilecek riskli hareketleri anlatacağım. Gölge bankalar küreseldir. Varlıklarının çoğu ABD'de bulunuyor, ancak dünyanın çeşitli ülkelerinde değişik şekillerde varlıkları mevcut. Bunların normal bankalar gibi minimum rezerv tutma, bulundurabilecekleri riskli varlıklara sınırlama ve katı raporlama zorunlulukları yok. Gölge bankacılık sistemi 2008 yılına kadar bir süreliğine normal bankacılık sisteminden daha büyüktü. Gölge bankalar hâlâ güçlü ve Çin ve hatta AB gibi yerlerde tekrar büyümeye başladılar. Gölge bankaların ilk kuruluş amacı bankacılık sisteminin dışında "bankalar" gibi kâr etmek olarak gözüküyor. Gölge bankalar 2008'deki krize sebep olan taşınmaz mal piyasasının en büyük finansman kaynaklarından biriydi. Bu bankalar mortgage destekli menkul kıymet ve diğer varlığa dayalı menkul kıymetlerdeki devasa büyümenin arkasındaki itici güç olmuşlardı. Mortgage işi kötü gidince diğer menkul kıymetler işleri de kötü gitti. Ve hepsi yıkılıp gitti. Şimdi gölge bankacılık sistemi farklı bir şekilde ve farklı yöntemlerle geri dönmeye çalışıyor. Halihazırda 40 trilyon dolarlık bir pazar. Aynı zamanda 700 trilyon dolarlık vadeli işlemler borsası ile de bağlantısı var-bu rakam çok şişirilmiş aktif değerlere dayanıyor. Yüksek hızlı ticaret ismiyle müsemma ve daha fazlasıdır. Bu ticaret sisteminde çok güçlü bilgisayarlarla saliseler içinde yüzlerce, binlerce hatta milyonlarca işlem yapılır. Bu yüksek hızlı ticaret yapan şirketlerin çoğu hırsız olarak görülebilir. Sistem birçok yönden ortalama bir yatırımcı için hileli gözüküyor. Hisse senedi alım emri gönderdiğinizde istediğinizi alabilirsiniz, ama piyasaları yöneten büyük oyuncular da istediklerini alacaktır. Satın alma maliyetinin birkaç sent fazla ya da az olduğunu görebilirsiniz. Bu fark da birçok insan için çok önemli değildir. Ancak bu ağlar vasıtasıyla yapılan alım-satımlar milyonlar ve milyarlar seviyesinde olduğu için o birkaç sent çok büyük toplama ulaşır. Karanlık havuzlar da ismiyle müsemmadır. Bunlar gözlerden uzak ufak borsalardır. Bu havuzlar büyük alım satımların yüksek hızlı al-satçılar tarafından karıştırılmasını önlemek amacıyla geliştirilmiştir. Ancak zamanla yüksek hızlı al-satçılar kendi karanlık havuzlarını da geliştirmiştir. Evet, bu işler karmaşıktır. Ancak bütün bunları anlatmaya çalışacağım ve ortalama bir yatırımcının piyasalar kadar kazanamamasıyla ilgili ilginç hikâyeler anlatacağım. Kazanmaları önemli. ..... (*)Gölge Banka (Shadow Bank): Bankacılık işlemleri yapan, ama banka olmayan finansal kuruluşlar. Mesela risk sermayesi fonları, para piyasası fonları, 'melek fonlar'... (**)Karanlık Havuzlar (Dark Pools): Elektronik ticaret imkanının artmasıyla bankalar ve finansal kuruluşlar borsaların dışında işlem yapmaya başladılar. Tam olarak takip edilemeyen, şeffaf olmayan ve hacmi de bilinmeyen işlemler olduğu için bunlara karanlık havuz işlemleri (dark pool trading) deniyor. (***)Yüksek Hızlı Ticaret (High frequency trading): Para ve sermaye piyasalarında günlük, hatta saatlik alım-satım işlemleri. Büyük hacimli, birkaç dakika veya saatte açılıp kapanan pozisyonlarla yapılan, gün sonunda kapatılan işlemlerdir.