"Para Politikası ve Hayatınız"

Normalde para politikası, bu tahvillerin çok büyük miktarları için seçilmiş büyük bankalarla hükümetin çok kısa zamanda anlaşması sonucu oluşur.

Mesela bir ülkenin merkez bankası, ülke ekonomisinin desteğe ihtiyacı olduğunu düşünüyor diyelim. Merkez Bankası ekonominin büyümesi, daha çok iş sahası açılması, ticari kuruluşların büyümesi ve insanların daha çok şey alması gerektiğine inanıyor. O zaman Merkez Bankası bu ihtisas bankalarından daha çok devlet tahvili ve diğer tahvil ve menkul kıymetler satın alarak para pompalar. Peki Merkez Bankası bu tahvilleri almak için parayı nerden bulur? Bu da para politikasının sihri: para havadan gelir. Gerçek para transferi yapılmaz. Para bu ihtisas bankalarına elektronik olarak kağıt üzerinde gönderilir.

İhtisas bankaları Merkez Bankası'ndan gelen bu parayı munzam karşılıklarını ayırıp, diğer bankalara ödünç verir. Munzam karşılık genelde bankanın mevduatının tamamının yüzde 10-20'si kadardır. Evet, doğru duydunuz, bankalar yatırdığınız parayı kasalarında saklamaz. Bir bankaya 100 lira yatırırsanız, bir kaç dakika, hatta saniye içinde bunun 90 lirası başkalarına ödünç verilir. Bu parayı ödünç alan kişi ya da işletme bunu başka bir bankaya yatırır ve bu yatırma, kredi verme, yatırma, kredi verme süreci sürer gider.

Merkez Bankası'nın para üretme sürecine dönersek: bankaların munzam karşılık oranı yüzde 10 ise ve MB bankacılık sistemine 10 milyar lira gönderirse, ülkenin para arzında 100 milyarlık bir artış olur. Bunun kafa karıştırıcı olduğunu biliyorum, ama sistem böyle işliyor.

Bu büyük para arzı faiz oranlarının düşmesine sebep olur. Neden? Piyasada para çoğaldığı için talep kısa vadede artabilir, ama paranın maliyeti ve faiz oranı sistemdeki para çoğaldıkça aşağı iner. İşin özeti, Merkez Bankaları hedefledikleri faiz oranı üzerinde biraz etkiye sahiptir. Bu hedef faiz oranı arttığında ya da düştüğünde, diğer faiz oranlarını da etkiler, ev, araba, vb... Faiz oranları düştüğü zaman insanlar ve şirketler genelde faiz yerine daha yüksek kazanç için borsalara yatırım yapar.

Evet, giderek daha karmaşıklaşıyor, ama düşünülmesi gereken bazı önemli noktalar var: (1) Eğer ABD Merkez Bankası ve diğer büyük bankalar hedef faizi değiştirmek isterse kolay para politikasını değiştirir ve faiz oranları yükselir. Bu yavaş yavaş başladı. Eğer ABD Merkez Bankası'nın Amerika'da yaptığı hız kazanırsa, bu dünyanın bir çok yerindeki faiz oranlarını etkiler. Eğer diğer büyük Merkez Bankaları da aynı şeyi yaparsa faiz oranları çok hızlı bir şekilde yükselir. (2) Eğer gerçekten büyük olan ekonomilerde faiz oranları artarsa, faizi düşük olan yerlerden yüksek olan yerlere para akışı olur. Bu durum düşük faizli ekonomilerdeki kurları etkiler. Dünyada döviz piyasalarında her gün 4.5 trilyon dolar el değiştiriyor. Bu işlemlerin çoğu bir menkul kıymetler şirketinde bir kaç tuşa basılarak yapılıyor. (3) Eğer faiz oranları artarsa bu ev, araba alırken çok daha yüksek maliyetli krediler kullanmaya neden olur.

Bu sizin için ne anlama geliyor? Eğer Türkiye Merkez Bankası faiz oranlarını düşürerek ekonomiyi büyütmek isterse bunu yapabilir. Enflasyonu kontrol etmek için daha yüksek bir faiz hedeflerse bunu da yapabilir. Ama ABD, Almanya gibi gerçekten büyük ekonomiler bunu yapmak istediğinde, son 6 yıldır gördüğümüz gibi, dünya finans piyasası üzerinde çok büyük etkileri olur.

Size ne tavsiye edebilirim? Lütfen ekonomi haberlerini okuyarak Merkez Bankası, faiz oranları ve para arzı gibi şeylerin sizi, işinizi ve ailenizi ve arkadaşlarınızı nasıl etkileyebileceğini anlayın. Bu çok önemli. Bu kısa makalede ancak bu kadar değinebiliyorum, ama büyük resmi düşünmenizi ve bunun hayatlarınızı nasıl etkileyebileceğini sağladığımı umuyorum. Lütfen kredi alırken belgeleri iyice okuyun ve faiz ödemelerinin şimdi ve gelecekte nasıl olacağını iyi anlamaya çalışın. Bu sizin ve aileniz için çok önemli olabilir.