Talabani'den sonrası hüsran

Celal Talabani'nin sağlığı giderek daha fazla bozuluyor. Allah'tan Talabani için şifa diliyorum. Ancak, gelişmeler Talabani sonrasını değerlendirmemizi gerektiriyor. Talabani, dünyanın en problemli ülkelerinden biri olan Irak'ta altmış yıldır aktif siyaset içinde her zorluğu aşabildi. ABD'nin 2003'te Irak'ı işgalinden sonra Irak tarihinin seçilmiş ilk Kürt kimlikli cumhurbaşkanı oldu ve bu göreve ard arda üç defa geldi. Irak'ta ve dünyada Kürt kimliğinin tanınmasına ve federal Irak'ta Kürtlerin devlet olmasına katkıda bulundu. Orta Doğu'yu kavrayan parlak siyasi zekası ve Orta Doğu'da bir denge unsuru olmasından dolayı "Mam (Amca) Celal" olarak tanındı. Bu sebeplerde dolayı Talabani'nin üzerinde önemle durmamız gerekiyor. Talabani sonrası Orta Doğu, Irak ve Kürt siyasetinin nasıl etkileneceği, Irak'ı ve Irak cumhurbaşkanlığını nasıl bir sürecin beklediği, Talabani'nin partisi Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB)'nin mevcut durumu ve liderlik arayışı önemli soru başlıkları olarak öne çıkıyor. Irak Anayasası'nın 75. maddesinin 3. bendine göre cumhurbaşkanlığı makamı herhangi bir sebeple boşaldığı takdirde cumhurbaşkanı yardımcısı göreve vekalet eder. Vekalet görevinin başladığı tarihten itibaren 30 gün içerisinde Irak parlamentosu anayasa hükümlerine uygun olarak yeni cumhurbaşkanını seçer. Irak Anayasası'nın 75. maddesinin 4. bendine göre cumhurbaşkanlığı makamı boşaldığında ve cumhurbaşkanı yardımcısı bulunmadığında parlamento başkanı bu göreve vekalet eder. Irak Anayasası'nın 68. maddesi cumhurbaşkanlığına aday olma şartlarını sıralamıştır: Doğuştan Iraklı olmak; Iraklı ana ve Iraklı babadan doğmak; Tam ehliyetli ve 40 yaşını bitirmiş olmak; İyi bir üne ve siyasi tecrübeye sahip olmak; Nezih, dürüst, adil olması ve vatanına bağlılığıyla tanınır olmak; Yüz kızartıcı suçlardan hüküm giymemiş olmak. Irak Anayasası'nın 69. maddesinin 1. bendinde cumhurbaşkanlığı için aday olma işlem ve prosedürlerinin yasayla düzenleneceği belirtilmiştir. Bu süreçte yasal boşluk bırakılmıştır. Talabani sonrasında 30 gün içerisinde cumhurbaşkanı seçilemezse yeni bir yasa çıkarılarak süreç yeniden düzenlenebilir. Irak Anayasası'nın 70. maddesinde cumhurbaşkanının nasıl seçileceği açıklanmaktadır. Buna göre Irak parlamentosu üyelerinin 2/3 çoğunluğu ile cumhurbaşkanı seçilecektir. Adayların hiçbiri gerekli çoğunluğu oluşturacak sayıda oy alamadığı takdirde, ilk turda en fazla oy alan iki aday arasında ikinci tur seçim yapılacaktır. Bu turda en çok oy alan aday da cumhurbaşkanı ilan edilecektir. Anayasal süreç uygulandığı taktirde Celal Talabani sonrası Irak'ta cumhurbaşkanı yardımcısının cumhurbaşkanlığına vekalet etmesi gerekiyor. Tarık El-Haşimi halen Irak Cumhurbaşkanı Yardımcısı olmasına rağmen Irak dışında yaşıyor, hakkında üç defa idam cezası ve devam eden davaları bulunuyor. Bu yüzden Irak Cumhurbaşkanı Yardımcısı Hudair Kuzai cumhurbaşkanlığına vekâlet edecektir. Şii kökenli Arap olan Hudair Kuzai'nin Irak Cumhurbaşkanlığı'na vekalet edecek olması Şiiler dışında kalan kesimleri büyük ölçüde rahatsız edecektir. Zira kısa bir süre de olsa Irak'ta başbakan ve cumhurbaşkanı Şii kökenli olacaktır. Irak'ta siyasi ve bürokratik süreçlerin uzunluğu dikkate alındığında Hudair Kuzai'nin süresi uzayabilir. 2003'ten sonra Irak'taki merkezi yönetimin yetki paylaşımında anayasal olmayan fiili bir yapılanma vardır. 2003'ten bugüne kadarki süreçte Irak Cumhurbaşkanı Kürt, Irak Başbakanı Şii, Irak Parlamento Başkanı da Sünni olmuştur. Irak Cumhurbaşkanı Kürt olurken, yardımcılarından biri Şii diğeri Sünni olmuştur. Kürtler merkezi yönetimde elde ettikleri bu avantajı geri vermek istemeyecektir. Irak Bölgesel Kürt Yönetimi (IKBY) içerisinde Irak Cumhurbaşkanı adaylığına ilişkin en güçlü adayın KYB üyesi Berham Salih veya Dr. Fuad Masum olduğu konuşulmaktadır. KYB'den cumhurbaşkanı adayı bulunması IKBY için dengeler açısından da önemlidir. Talabani sonrası Goran'ın da KDP ve KYB karşısında bir güç merkezi haline gelebileceğini de hesaba katmalıyız. Sünni Araplar da 2004'te olduğu gibi cumhurbaşkanlığına yeniden talip olabilirler. Irak Başbakanı Nuri El-Maliki merkezi hükümeti güçlendirmek ve IKBY'yi zayıflatmak amacıyla Sünni Arapların göstereceği bir adaya Şii grubunun desteğini sağlayabilir. Bu durum Irak'taki siyasi dengeleri yeniden değiştirebilir. Böyle bir durumda IKBY, Mesut Barzani önderliğinde bağımsızlık söylemlerini güçlendirebilir. Sonuç olarak Celal Talabani sonrası Irak oldukça farklı siyasi dengelere sahip olacaktır.