Politikacı tabip Salvador Allende
Aile içinde "Çiço" adıyla tanınan Salvador Allande akranlarının çelik çomak oynadıkları yıllarda siyasete merak salar. 1920'lerde Şili'de çok parti vardır ama bunlar bir şekilde uzlaşır, sağcısıyla solcusu koalisyon yaparlar. Lâkin Ulusalcılar ikide bir orduyu göreve çağırır, ihtilale alkış tutarlar. Generaller sükuneti sağlayamadıkları gibi ekonomiyi de rayında tutamazlar. Siyasetçiler neden sonra bir araya gelir, "asker kışlada dursun, bundan böyle darbeye davetiye çıkarmayalım" kararı alırlar. Mutabakat huzur vericidir, lâkin Şili ekonomisi patinaj yapmaktan kurtulamaz. En büyük ihraç kalemi olan güherçile fiyatları düşünce işsizlik artar. Sendikalar sokağa dökülür, boş yere gırtlak yırtarlar. Çalkantılı yıllar O günlerde bir tıp fakültesi talebesi olan Salvador, Sosyalist İşçi Partisi lideri Recabbaren'in "El Respertar de los Trabajoderes" dergisindeki yazılarına bayılır. Gaza geldikçe sol yumruğunu sıkar, slogan atar. Geceleri boyasını fırçasını kapar, duvarları orak çekice boyar. Recabbaren mebus olmaya hak kazanmış bir siyasetçidir ama haç öpmeyi kabul etmediği için parlamentoya sokulmaz. Güney Amerika'da Kilise çok müessirdir, her taşın altından papazlar çıkar. Liberaller "bunları ancak biz düzeltiriz" der, soldan da destek alırlar. Ancak vaad başka hayat başkadır, sendikalar sokağı boşaltmaz. Hükümet bir ikaz eder, iki ikaz eder olmayınca askeri salar, kalabalığı dağıtırlar. Tatsız hadiseler yaşanır, hiç yoktan kan akar. "Tarapaca Aslanı" diye anılan Alessandri de aşırı uçların gönlünü yapamaz, adam boncuk dağıtmaktan tez bıkar. 1925 seçimlerini kazanan İbanez, Mussolini özentisi bir ırkçıdır ama solcuları da kafalar. Dizginleri ele alınca "Carabinero" adlı bir polis gücü kurar, nümayişçilerin belini kırar. Bu dönemde Amerikalılar Şili'de at oynatırlar, elektrik dağıtımını bile ITT adlı bir ABD şirketi yapar. Hasılı hükümetler kurulur, kabineler bozulur ama programlara uyulamaz. Fabrikalar kapanır, işsizlik patlar, talebeler polisle çatışırlar. İbanez bakar memleketin çivisi çıkacak, alır bohçasını kaçar. Sinyor Turucco ise işe ordudan başlar, bahriyelilerin maaşlarını indirince erler subaylarını kamaralara kapar, devlete meydan okurlar. İşte Salvador böylesi çalkantılı bir ülkede yaşar ve çareyi Sovyet tarzı bir rejimde arar. Düşe kalka tıp fakültesini bitirip ihtisasa başlasa da gösterilerin demirbaşı kalır. "El Partido Socialista Markxista" saflarında "ağır abi" takılır. General Grove ve Albay Marmaduke ordu saflarından çıkan nadir sosyalistlerdendir, bunlar gözlerini karartır, devrimci bir cunta kurarlar. Dünyadan haberleri yoktur, bol keseden üfürmeye başlarlar. Neymiş efendim gıda maddelerini, tütünü, şekeri, petrolü devlet dağıtmalıymış, bankalara el konulmalıymış da filan. ABD ve İngiltere bundan hiiiç hoşlanmaz, yeni rejim sadece 12 gün yaşar. Yerine gelenler cuntacıları kodese tıkar. Tıbbiyeli Salvador kim bilir kaçıncı kez tutuklanır, mapushane damlarında ideoloji pazarlar. Darbeci General Bartolona Blanche ise koltuğunda sadece 3 hafta kalabilir, derken 2. Alessandri devri başlar. Bu kez ılımlı solcuları da kabineye alırlar. Brezilya, Arjantin ve Venezuella'yı generallerin yönettiği yıllarda Alessandri "Cumhuriyetçiler" adında 50 bin kişilik bir milis gücü kurar, gösterileri "kesin kes" yasaklar. Gelgelelim yasakçılık Marksistlere yarar, onbinlerce sempatizan kazanırlar. Salvador ve arkadaşları uzlaşmadan değil çatışmadan yanadırlar. Milislere karşılık verir, direnişi dağa bayıra yayarlar. Bedeli zavallı köylüler öder, bombardıman uçakları Cautin eyaletini yakar yıkar, sadece bir beldeden 360 ceset çıkar. Carabinerolar Salvador'u da enseler, Caldero adlı bir balıkçı köyünde ikamete zorlarlar. Allende ailesinde çok sayıda mason vardır, büyükleri Salvador'u kenara çeker "risksiz yükselmenin sırrını" fısıldarlar. Locaya kaydolan Salvador'un önü açılıverir, sıradan bir sokak eylemcisi iken kendini parlamentoda buluverir (1937), Temsilciler Meclisi, Senato derken "gel Senato Başkanı ol" buyururlar. Yine ideoloji simsarlığı yapar ama artık parfüm ve şampanya kokan salonlara takılır, yanacağı yerde maşa kullanır. Sosyalistler 1939 zelzelesinde aciz kalan yönetimi topa tutar, aksaklıkları istismar edip ortalığı karıştırırlar. Solcu Aguirre Cedra başkanlığı, Salvador Allende ise Sağlık Bakanlığını kapar. Bir sonraki seçimlerde İbanez sağ ittifak kurar. Antonio Rios da pembesinden, kızılına ne kadar solak varsa etrafına toplar. Unidad Popular (Halk Cephesi) adı altında seçimi kazanırlar. Ancak Allende yoldaşlarını satar, oyunbozanlık yapar. Böyle bir koalisyon ne kadar yaşayabilir ki sorusu gündemde iken Rios ölür, yerine Videla'yı oturturlar. Allende o dönemde iyice uca kayar, Küba devrimini izlemek için Havana'ya koşar. Fidel ve Che ile tanışır, Şili'de benzer bir darbe için düğmeye basar. Altmışsekiz kuşağı 1958-64 Alessandri döneminde IMF at oynatır, enflasyonun önü alınamaz. Çatışma, kargaşa, okul boykotları derken tapunun hükmü kalmaz, işçiler fabrikaları, köylüler arazileri işgal etmeye başlar. Şili'de Kastrovari bir yönetimin gelmesinden korkan ABD, 1964 seçimlerinde Hıristiyan demokratlara omuz çıkar. Solun liderliğini üstlenen Allende kaybeder ama güreşe doymaz. Hırslandıkça sesi yükselir, kürsü yumrukladıkça anarşi artar. Suikastler, yangınlar, sabotajlar... 1937'den beri tam 33 yıl mecliste bulunan, 52, 58 ve 64 seçimlerinden mağlup ayrılan Allende 970 seçimlerinden de ümitsizdir, zira sol fraksiyonlar birbirini gırtlaklar. Gelgelelim Vietnam sabıkasıyla tanınan ABD çok sevimsizdir, elinden tuttuğunu yakar. Nixon ve Kissinger, Alessandri'ye destek verince sandıktan "inadına" Allende çıkar. Doğrusu 68 kuşağı Allende'den çok şey umar, Avrupa Komünistleri topyekun ardında dururlar.