1961 ve 1982 Anayasalarının ortak ve farklı yönleri

Bilindiği üzere 1961 ve 1982 Anayasaları 27 Mayıs 1960 ve 12 Eylül 1980 Askerî Müdahalelerinin sonucudur. Fakat bu iki Anayasa arasında başka benzerlikler de vardır. Şöyle ki; her iki Anayasa Askerî Müdahalenin liderliğini yapan kurul ile (Milli Birlik Komitesi, Millî Güvenlik Konseyi) sivil kanattan (Temsilciler Meclisi, Danışma Meclisi) oluşan Kurucu Meclisler tarafından hazırlanmış, ne var ki her iki durumda Kurucu Meclisin sivil kanadı genel oya dayalı bir seçim ile oluşmamıştır. Nihayet, gerek 1961, gerekse 1982 Anayasası Kurucu Meclis tarafından hazırlandıktan sonra halkoyuna sunulmak sureti ile kesinleşmiş ve fakat sivil kanada Bakanlar Kurulunun kurulması ve düşürülmesinde, hiçbir yetki tanınmamıştır. Yukarıda kısaca özetlediğim benzerliklere mukabil her iki Anayasa arasında önemli farklar da vardır. Şöyle ki: Temsilciler ve Danışma Meclisleri genel seçim sonucunda oluşmamakla birlikte, 1961 Temsilciler Meclisinin daha temsilî bir nitelik taşıdığı görülmektedir. Zira bu meclisin 272 üyesinin takriben 1/3'ü, dolaylı "bir seçim ile üyelik sıfatını kazanmış, önemli bir bölümü de, meslek kuruluşlarının kendi temsilcilerini belirlemesi yolu ile oluşmuştur. Buna mukabil 1981 Danışma Meclisi üyelerinin tümü, dolaylı veya dolaysız olarak, Millî Güvenlik Konseyi tarafından atanmıştır. 1961 Temsilciler Meclisinde mahkemece feshedilen DP dışında CHP ve CKMP kendilerine doğrudan ayrılan kontenjanlar ve iller ile meslek kuruluşları temsilcileri arasındaki parti üyeleri kanalı ile, Anayasanın hazırlanmasına katıldıkları halde, Danışma Meclisi tümü ile partisiz bir meclistir. Bunun sonucu olarak Danışma Meclisi, Temsilciler Meclisine oranla sosyal yapısı bakımından daha fazla bürokrat ağırlıklı bir kuruluştur. Diğer taraftan Temsilciler Meclisi MBK karşısında, Danışma Meclisinin MGK karşısındaki durumuna oranla daha yetkili bir kuruluştur. Temsilciler Meclisi tarafından kabul edilen metin MBK tarafından aynen kabul edilmediği, Temsilciler Meclisi de Millî Birlik Komitesince yapılan değişiklikleri benimsemediği takdirde, iki kuruluşun üyelerinden oluşan bir "Karma Komisyon" kurulması ve Karma Komisyon metninin, Kurucu Meclis Birleşik Toplantısında oylanması öngörülmekte ve böylece sayıca daha kalabalık olan Temsilciler Meclisi üstünlük sağlamaktadır. Oysa MGK, Danışma Meclisince kabul edilen metinde dilediği değişikliği yapma veya bunu tümü ile reddetme yetkisini haizdir. Yani 1982 Anayasası'nın yapımında nihai söz MGK'nındır. 1961 sisteminde halkoyuna sunulan Anayasanın kabul edilmemesi halinde ne yapılacağı belirtilmiştir. Bu durumda yapılacak genel seçimle yeni bir Temsilciler Meclisi kurulacak ve Anayasa çalışmalarına yeniden başlayacaktır. 1982 sisteminde ise Anayasanın halk oylamasında reddedilmesinde ne olacağı konusunda bir açıklık yoktur. Bu durum, askerî yönetimin belirsiz bir süre daha devam edebileceği düşüncesini akla getirmektedir. 1961 Halk oylamasında siyasal partiler kamuoyu oluşturmakta aktif rol oynadıkları halde, 1982 Halk oylamasına ilişkin 70 ve 71 sayılı MGK Kararları, rey'e etki yapacak herhangi bir telkinde bulunulamayacağı ve Devlet Başkanının (Kenan Evren) Radyo-TV'de ve yurt gezilerinde yapacağı Anayasa'yı Tanıtım Konuşmaları'nın eleştirilemeyeceği belirtilmek sureti ile Anayasa üzerindeki tartışmalar sınırladırılmıştır. 1961 Halkoylamasının aksine, 1982 Halk oylamasında Anayasanın kabulü Cumhurbaşkanın seçimi ile birleştirilmiş, böylece evvelâ Danışma Meclisi, sonra da MGK tarafından kabul edilen Anayasa Tasarısı 7 Kasım 1982 Halkoyuna sadece %8.63 oranında (Hayır) oyuna karşılık %91.37 oranında (Evet) oyu ile kabul edilmiştir. Fakat 1961 sistemi 1982 sistemine nazaran daha (Demokratik) olsa bile bu durum gerek 1961, gerekse 1982 Anayasalarının yeterince "Temsili olmayan birer Kurucu Meclisçe yapıldığı" gerçeğini bertaraf edemez.