Erzurum Kongresi ve Türkiye'nin üniter devlet kimliği

Bu yıl, 23 Temmuz -7 Ağustos 1919 günlerinde toplanan Erzurum Kongresi'nin 84. Yıldönümünü kutladık. Bilindiği üzere, Türkiye Cumhuriyeti, Merkezî -Millî yani Üniter, Milli Egemenliğe ve tam bağımsızlığa dayalı Laik-Demokratik bir devlet olarak kurulmuştur. İşte Erzurum Kongresi Cumhuriyetimizin bu üniter kimliğinin oluşumunda çok önemli yer almıştır. Nitekim, Gazi Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi'nin, 27-29 Mayıs 2002 günlerinde Ankara'da yaptığı sempozyuma sunulan tebliğlerden birinde özellikle bu noktaya değinilmiş ve toplantıya sunulan bu tebliğler bu yıl Gazi Üniversitesi tarafından Erzurum ve Sivas Kongreleri Sempozyumu" adı ile yayınlanmıştır. Bu yayında yer alan Yrd. Doç. Dr. Ali Güler'in Türkiye Cumhuriyeti'nin Merkezi Milli (üniter) Devlet kimliğinin tarihî esasları başlıklı tebliği, Erzurum Kongresini hazırlayan şartlar arasında Mütareke Döneminde Doğu Anadoluyu tehdit eden üç faktör üzerinde durmakta ve faktörlerden birincisinin Mondros Mütarekesi'nin 24. maddesinde yer alan ve Türk çoğunluğu ile meskun Erzurum, Van, Bitlis, Harput, Diyarbakır ve Sivas illerinde bir "Ermenistan devleti" kurmak olduğunu, ikinci tehdidin Rumların kuzey doğu Karadeniz bölgesinde, Trabzon merkez olmak üzere, bir "Pontus Devleti" kurmak faaliyetleri olduğunu, Doğu Anadolu bakımından üçüncü önemli tehdidin ise, Musul Petrolleri üzerindeki emellerinden dolayı İngiltere tarafından organize edilen "Ayrılıkçı Kürtçülük Hareketleri"nden oluştuğunu yazmaktadır. Nitekim, Atatürk'ün de "Büyük Nutuk"un başında "Vaziyet ve manzara-i Umumiye"yi anlatırken, bölgeye yönelik ve bu üç tehdit hakkında ayrıntılı ve belgesel bilgiler verdiğini biliyoruz. Kanaatimce Dr. Ali Güler'in tebliğinin rikkat ve takdire değer yönü genç araştırmacının Erzurum'da, biri Vilayet, diğeri altı Doğu Vilayeti ile Trabzon ve Canik Sancağı (Samsun) delegelerinin katıldığı Büyük Kongre olmak üzere iki kongrenin toplandığını vurgulamasıdır. Gerçekten, Mustafa Kemal'in de Büyük Nutuk'ta söz ettiği Vilayat-ı Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti'nin ilk Erzurum şubesini oluşturan kişilerin girişimi ile, Erzurum İl Kongresi 17-21 Haziran 1919 günlerinde toplanmış, 21 delegenin katıldığı toplantı Başkan Raif Efendi'nin konuşması ile açılarak, cemiyetin Erzurum şubesi tarafından hazırlanan iki rapor "Katip" sıfatı ile, 1961 kurucu meclisinde buluşmak ve tanışmak fırsatını bulduğu Merhum Cevat Dursunoğlu tarafından okunmuştur. Özellikle ikinci rapor asılsız Ermeni iddialarını çürütmeye yönelikti. Nitekim, gerek 17-21 Haziran günlerinde toplanan Vilayet Kongresi, gerekse 23 Temmuz -7 Ağustos günlerinde toplanan Erzurum Büyük Kongresi'nin kararlarına bakıldığı zaman, özellikle Cevat Dursunoğlu'nun okuduğu ikinci rapordaki esasların bu iki kongrenin kararlarına yansıdığı görülmektedir. Bu toplantıyı düzenleyen ve bu yayını gerçekleştiren Gazi Üniversitesi Rektörlüğünü ve Uygulama Merkezi'ni kutluyorum.