TRT 41 yıl önce nasıl kuruldu?

Mayıs 1960 Müdahalesinden önceki dönemlerde iktidarların radyoyu kullanış biçiminin tekrarını önlemek arzusunun radyo ve televizyon idaresinin, bir Anayasal kuruluş olarak oluşturulmasında önemli rol oynadığını biliyoruz. Nitekim, 1961 Anayasasını hazırlamakla yükümlü Temsilciler Meclisi Anayasa Komisyonunun hazırladığı tasarının gerekçesinde, radyo ve televizyon yayınları ile haber ajansları bakımından 'Radyonun partizan tutumu ve partizan bir yayın vasıtası haline getirilmesi, memleketimizde uzun seneler ciddi bir huzursuzluk konusu olmuştur' ifadesi yer almakta ve bunun sonucu olarak, 1961 Anayasasının 121. maddesi 'radyo ve televizyon istasyonlarının idaresi özerk kamu tüzel kişiliği halinde kanunla düzenlenir' hükmünü içermektedir. Nitekim, 1961 Anayasasının bu anlayışına uygun olarak 24 Aralık 1963 tarihli ve 359 sayılı Türkiye Radyo-Televizyon Kurumu Kanununun çıkarıldığını ve 49. maddesi uyarınca, Resmi Gazetede yayınlandığı 2 Ocak 1964 tarihinden üç ay sonra, 1 Mayıs 1964'te, TRT rumuzu ile ifade olunan Türkiye Radyo Televizyon Kurumunu hayata geçirdiğini görüyoruz. TRT'nin en yüksek karar ve yönetim organı olan Yönetim Kurulu, kanunun ilk şeklinde, 4. maddeye göre çeşitli kuruluşlardan seçilen veya atanan kişiler ile Genel Müdür yani dokuz üyeden meydana gelmekte ve TRT'nin kanuni usule göre seçilip, 28 Nisan 1964 günü ilk toplantısını yapan ilk Yönetim Kurulu aşağıdaki kişilerden oluşmakta idi: Sedat Tolga, Behçet Kemal Çağlar (Hükümet temsilcileri), İsmet Giritli, Bedri Karafakihoğlu, Halil Dikmen (Üniversite temsilcileri), Refik Ahmet Sevengil (Müzik-Temsil Dalından), Senia Eke, Ulvi Çulpan TRT personelinden ve Adnan Öztrak (Genel Müdür)... Görülüyor ki, 359 sayılı kanun, TRT Yönetim Kurulunun oluşumunda hükümetin birinci derecede söz sahibi olmamasına özen göstermiş, bu en yüksek karar ve yönetim organının dokuz üyesinden ancak ikisinin hükümetin seçim ve tayini ile, diğer üyelerin seçiminin ise üniversite ve çeşitli sanat ve bilim kurullarına bırakılması ile TRT'nin özerkliğini gerçekleştirmek istemiştir. Genel Müdürün atanmasını, Yönetim Kurulunun inhası, Turizm ve Tanıtma Bakanının teklifi ve Bakanlar Kurulu Kararnamesi ile mümkün kılan kanun, Genel Müdürün Yönetim Kurulunun isteği ile, atanmasındaki usule uyularak görevden uzaklaştırılabileceğini kabul etmiştir (m 9-1) 1965 seçimlerinde iş başına gelen hükümetin arka arkaya üç hükümet temsilcisini görevden alması üzerine Yönetim Kurulunun seçilmiş üyeleri buna tepki göstermiş ve bu defa Yönetim Kurulu Başkanlığına, her zaman görevlerinden uzaklaştırılabilecek hükümet temsilcisini değil, beş yıl süre ile görevlerinden hiçbir şekilde uzaklaştırılamayacak seçilmiş üyelerden biri olan bu satırların yazarını, 1966 yılında Yönetim Kurulu Başkanlığna getirmiştir. 1961 Anayasası ve onun ışığı altında çıkarılan 359 sayılı TRT Kanunu, TRT'yi 1964-71 yılları arasındaki dönemde özerk ve tarafsız bir kamu tüzel kişisi olarak düzenlemişken, 12 Mart 1971 Muhtırasından sonra, 1971'de birçok maddesi değiştirilen 1961 Anayasasının TRT ile ilgili 121. maddesi de değişmiş, maddenin eski şeklinde Radyo ve Televizyon İdaresinin hem özerk hem de tarafsız yayın yapması öngörülmüşken, yapılan değişiklikle sadece tarafsız olması kabul edilmiş, bu değişikliğe dayanılarak çıkarılan 1568 sayılı kanun, 359 sayılı kanunun 19. maddesini değiştirirken, 4 ek ve 5 geçici madde eklemiştir. Bu düzenlemeye göre, Yönetim Kurulunun üye sayısı 9'dan 11'e çıkarılırken, Bakanlar Kurulunun atadığı üyeler dışındaki üyelerin, yeni kanunla oluşturulan TRT Seçim Kurulu tarafından seçilmesi kabul edilmiş, 359 sayılı kanun Yönetim Kurulu Başkanının Yönetim Kurulu Üyeleri arasında seçilmesini öngörürken, yeni düzenlemede Genel Müdürün, aynı zamanda Yönetim Kurulu Başkanı olması usulü benimsenerek BBC'nin özerk modeli terk edilmiş onun yerine yürütmeye daha çok hak tanıyan Fransızların L'ortf Modeli kabul edilmiştir. 1982 Anayasasının 1993'teki değişikliğinden sonra, TRT, 2954 ve 3984 sayılı kanunlarla düzenlenmekte, TRT Yürütme Kurulu Üyeleri ve Genel Müdür, RTYK yerine oluşturulan RTÜK'ün tespit ettiği adaylar arasından, Bakanlar Kurulunca atanmaktadır.