Cemalettin Efgani kimdir?

Dr. Muhammed Reşad, dört yüzün üstünde önemli kaynaktan hazırladığı Efgani Etrafında Makaleler isimli kitabında özetle diyor ki: Çok önemli bir kaynak olan Sicilli Osmani'de Efgani'nin İranlı bir şii olduğu belirtilmektedir. Manastırlı Naibi Efendi ve o devrin şeyhülislamı, büyük âlim Hasan Fehmi Efendi tarafından kâfir olduğuna fetva verildi. Afganistan hakkında Ruslara casusluk da yapan, dinine ve vatanına hıyanet etmekten çekinmeyen Efgani, mason olmadan önce de, masonluğu kötülememiştir. Hatta dehrileri [dinsizleri] tenkit ederken, masonluktan hiç bahsetmemesi manidardır. Gittiği her yerde, masonlar tarafından himaye görmüş, İngiliz masonları ile de işbirliği yapmıştır. Birkaç mason locasına kayıtlı olan Efgani, İskoç locasından kovulmuşsa da, kendisi bizzat mason locası kurmuş, çömezleri bu locaya girmiştir. Edward Brown, Efgani'nin özel mason eldiveni ile bir resmini neşretmiştir. Efgani, hem Türkçü, hem İslâmcı görünmeyi başarmıştır. M. Emin Yurdakul, A. Agayef hep Efgani'den destek görmüştür. Mesela M. Emin Yurdakul'un, "Ben bir Türküm, dinim cinsim uludur" şiirini Efgani çok beğenmişti. O zamanki Sebilürreşad dergisi, ırkçılığı tenkit eden makaleler neşrederken, ırkçılar da, Efgani'nin ırkçılığı öven makalesini tercüme edip yayınlayınca "İslâmcı"ların sesleri, solukları kesilmişti. Efgani, makalesinde diyordu ki: "Irkçılık dışında saadet yoktur. İnsanları birbirine bağlıyan iki bağ vardır: Biri dil, biri de din birliğidir. Dil birliği, ırk ve milliyet birliği demektir. Şüphesiz, bu birliğin dünyadaki beka ve sebatı dinden daha devamlıdır." Efgani, Mısır'da da Arap ırkçısıdır. (Arap ırkının sınırını belirleyecek ölçü din ve mezhep değil Araplık ölçüsüdür.) demiştir. II: Abdülhamid Han, hatıratında diyor ki: (Hilafetin elimde olması İngilizleri hep tedirgin etti. Blund adlı bir İngiliz ile Efgani adlı bir maskaranın el birliği ile İngiliz hariciyesinde hazırladıkları bir plan elime geçti. Efgani'yi yakından tanırdım. Tehlikeli bir adamdı. Bana bir ara Mehdilik iddiasıyla bütün Orta Asya Müslümanlarını ayaklandırmayı teklif etmişti. Derhal reddettim. Bu sefer Blund'la işbirliği yaptı. Kendisini İstanbul'a çağırttım. Bir daha İstanbul'dan çıkmasına izin vermedim.) Ahmet Davudoğlu hoca da diyor ki: 1355 numara ile Şarkın Yıldızı Locası'na kayıtlı bir mason olan, İslâma duyduğu güvensizliği açığa vurmaktan çekinmeyen ve Peygamberlik sanatlardan bir sanattır diyen Efgani, bir ilim adamı değil, siyasetle uğraşan bir nankördür. Fesatçılığı sezilince ulema tarafından İstanbul'dan kovulmuş, Mısır'a kaçmıştır. (Din Tahripçileri) Prof. M. Kaya Bilgegil, (Ziya Paşa) isimli kitabında, (Efgani, her mason gibi İslâmiyeti içerden yıkmaya çalışmıştır.) diyor. Mısır'da kurulan mason localarının başına gelen C. Efgani ve M. Abduh, Müslümanlar arasında masonluğun yayılmasına çok yardım ettiler. (Les franco-maçons s.127)