Sual: Tam ilmihalin iman bahsinde, Seyyid Abdülhakim efendi imanı şöyle tarif ediyor: "Server-i âlem olan Muhammed aleyhisselamın, Peygamber olarak bildirdiği şeyleri, akla, tecrübeye ve felsefeye danışmaksızın, tasdik ve itikat etmektir, inanmaktır. Akla uygun olduğu için tasdik ederse, aklı tasdik etmiş olur. Resulü tasdik etmiş olmaz. Veya, Resulü ve aklı birlikte tasdik etmiş olur ki, o zaman Peygambere itimat tam olmaz. İtimat tam olmayınca, îmân olmaz. Çünkü, îmân parçalanamaz. Akıl, Resulullahın bildirdiklerini uygun bulursa, bu aklın kâmil, selîm olduğu anlaşılır." Bu tarif, aklı dışlamıyor mu? CEVAP: Bu tarif selim olan akla değil, sakim olan akla zıt olabilir. Bu tarif, Kur'anı anlamaya mani olmak için konulmuş bir engeldir. CEVAP: Tam aksine, dini aklına uydurmaya çalışanlara engel olur. Din akla uydurulursa insan sayısı kadar din ortaya çıkar. Âlimlerin aklı dinde ölçü değilse, sizin aklınız nasıl dinde ölçü oluyor? Bu tarifi yapan İslâm âlimidir. Allahü teâlâ, (Bilmiyorsanız âlimlere sorun) buyuruyor. Dogmaları, yani âyetleri akıl süzgecinden geçirmeden inanmak gerçek iman olmaz. CEVAP: Dogma tabirini daha çok ateistler kullanır. Siz Kur'an ne diyorsa hemen incelemeden inanıyorsunuz diyorlar. Sizin onlardan ne farkınız kaldı? Birisi bize bu âyettir dese, sadece biz onun âyet olup olmadığını araştırırız. O âyet ise hemen tasdik ederiz. Görmeden, akıl süzgecinden geçirmeden inanmak olacak şey değildir. CEVAP: Siz Cenneti, Cehennemi gördünüz mü? Görmeden nasıl inanıyorsunuz? Bekara suresinin 3. âyetinde Onlar gaybı tasdik ederler, deniyor. Görmeden inanın denmiyor ki. CEVAP: Anlaşılan siz, gaybın ne olduğunu bilmiyorsunuz. Gayb, duygu organları [görmek, işitmek, dokunmak, koklamak, tatmak] ile veya hesap ve tecrübe ile anlaşılmayan şey demektir. İmam-ı Rabbani hazretleri buyurdu ki: Akıl ve vehim Allah'a yaklaşamaz. Hiç bir şeye benzemeyen ve akılla anlaşılamayan yaratıcıya, gayb yolu ile inanmaktan başka çare yoktur. Çünkü görerek, düşünerek anlamaya kalkışmak, iman olmaz. Kendi yaptığına inanmak olur ki bu da iman değildir. (2/9) İman gayba olur İman, gördükten sonra tasdiktir. CEVAP: Bu, İslamiyet'e inanmıyorum demenin başka şeklidir. İmanın altı esasından hangisini gördünüz? İman, görmeden tasdiktir. Cebimden elma çıkarsam, sonra bu elmadır desem, bunu görenin tasdiki inanmak olmaz, gördüğünü söylemek olur. İman gayba olur. Cebimde altın var desem, siz bana güvenerek evet var diye tasdik ederseniz bu inanmak olur, ama altını gördükten sonra bu altın demek iman değil, gördüğünü söylemek olur. Bu farkı iyi anlamalıdır. Allahın gayb ile ilgili her şeyini akıl süzgecinden geçirmeden inanmak iman olmaz. CEVAP: Akıl ile Allahın nasıl bir varlık olduğunu, nasıl konuştuğunu nasıl yarattığını, Cennetteki meyvelerin tadını bilebilir miyiz? Melekleri akıl ile tarif edebilir miyiz? Allahın nasıl bir varlık olduğunu tarif etmeniz mümkün mü? Elleri, gözleri, bir mekanı var mı, ne ile işitiyor, nasıl ezeli ve ebedi olur? Bu terazi bu sıkleti çekmez denmiştir. Yani akıl ile bunları anlamak imkansızdır.