Bor cevheri

Sanayide 250 çeşit sahada kullanılan "Bor cevheri"nin en az yüzde 65 hatta 70'i Türkiye'de bulunmaktadır. Bor madeni teknolojide kullanılan bileşiklerden biridir. Bu nedenle geniş bir kullanım alanı vardır. Bor, sabun ve deterjan sanayiinde, cam sanayiinde, cam elyafı ve özellikle ısıya dayanıklı cam yapımında, fiberoptik sanayiinde, emaye ve seramik sanayiinde, yangın söndürme endüstrisinde, metalürji ve nükleer sanayide kullanılır... Ayrıca bazı sanayilerde doğrudan kristal formunda kullanıldığı gibi, ergime sıcaklığı 2300 C derece olduğundan metalürji endüstrisinde döküm kalıplarının hazırlanmasında da kullanılır. Tıp ve dişçilikte de kullanım alanları vardır. Demir ve benzeri metallerin 1300 ve 1500 C'ler üzerinde sıvı hale geçtiği düşünülürse ağır endüstride kaliteli metal dökümünde kullanılır. Bu önemli bir özelliktir. Çünkü, bu sayede istediğimiz kalıpta istediğimiz dökümü yapabiliriz. Nükleer teknolojide bor doğrudan kullanılmaz. Ancak, yüksek sıcaklığa dayanıklı oluşu nedeniyle nükleer tesislerin yüksek sıcaklık gerektirdiği bölümlerinde ve radyoaktif atıkların muhafaza edildiği kaplarda kullanılır. Çeliğin kalitesini artırmak için çeliğe karıştırılarak da kullanılır. Borlu çelikler aşınmaya karşı son derece dayanıklıdır. Çeliğe katılım miktarı % 5'i geçmez. Bu küçük bir miktardır. Bu nedenle büyük bir pazar oluşturmaz. Bor ürünü olan bornitrür, elmastan sonra bilinen en sert bileşiklerdendir. Bu nedenle bornitrürden torna kalemleri yapımında ve metal aşındırma işlemlerinde yoğun şekilde faydalanılır. Bornitrürün üretimini dünyada Almanya, ABD, İngiltere, Japonya yapmaktadır. Üretim miktarı çok yüksek değildir. Buna karşın dünya ihtiyacının karşılanmasında yeterli olmaktadır. Bor dünyada iki bölgede çok zengindir. Birincisi Güney Amerika yatakları Peru, Bolivya, Arjantin ve Şili sınırları içinde kalan Puna Bölgesidir. İkincisi ise Türkiye'nin Kuzey Ege Bölgesidir. Ege Bölgesi'nde Balıkesir-Bigadiç ve Susurlukta, Bursa-Mustafa Kemal Paşada, Kütahya'da, Eskişehir-Kırka'da olmak üzere güncel olmayan 10-20 milyon yıl yaşları arasında değişen yataklar mevcuttur. Bunların üzerindeki örtü dozer ve kepçelerle kaldırılarak cevher alınmaktadır. Cevher, kil ve benzeri ara katkılardan su ile temizlenmektedir. Ham bor cevherinin Türkiye'deki üretimi bu nedenle daha zahmetli ve maliyetli olduğundan, şu an yaşanmasa bile ileride pazar payının artması konusunda sıkıntıların yaşanması muhtemeldir. Türkiye'de toplam rezerv 2 milyar tonun üzerindedir. Ancak bu rezervde artı-eksi % 20 civarında bir hesap hatasının olabileceği göz önünde tutulmalıdır. Kaba bir hesapla Türkiye rezervi dünyanın şu ana kadar bilinen rezervinin % 65'ine karşılık gelir. Ancak şu unutulmamalıdır ki dünyanın bor talebi de çok fazla değildir. Gelecek yıllarda nüfus artışına ve teknolojik gelişmelere bağlı olarak ihtiyaç artabilecektir. Ancak bor kıtlığı gibi bir durumun yakın bir gelecekte yaşanma ihtimali de görülmemektedir. 1990-2000 yılları arası verilerine bakıldığında, dünya bor talebinin yalnızca Türkiye'den karşılanması halinde dahi, 300-400 yıl bu talebi rahatlıkla karşılayacağı görülür. Not: Sayın Hasan Özcan'ın yolladığı Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Öğretim Üyelerinden Jeoloji Mühendisi Doç. Dr. Gültekin Kavuşan'ın notlarından istifade edilmiştir.