Hazar'da petrol kavgası

İran'ın, dağılan Sovyetler Birliği'yle 1921 ve 1940 tarihlerinde yaptığı Hazar Denizi anlaşmaları muğlaktır. Sivil ve asker ayrımı yapılmamıştır. İran'ın aleyhinedir. Kaldı ki, 1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra Hazar Denizi'nde kıyısı olan ülke sayısı 2'den 5'e çıkmıştır. Rusya Federasyonu, İran, Azerbaycan, Türkmenistan ve Kazakistan Hazar üzerinde hak sahibidirler. Ancak ihtilafın kaynağı ve temelinde yatan husus "hukuki statü"deki belirsizliktir. Her ülkenin kendine göre görüşleri yani Hazar'ı paylaşım planları değişiktir. Bu 5 ayrı görüşü ortak noktalarda birleştirerek Hazar'ın hukuki statüsünü tayin etmek zordur. Kaldı ki bu 5 ülke Hazar'ın deniz ya da göl mü konusunda anlaşmış değillerdir. Hazar deniz mi, göl mü? Hazar'ın deniz olarak kabul edilmesi durumunda, karasuları dışında kalan ortak sular, serbest sular ya da uluslararası sulardaki petrol, doğalgaz, balık, havyar ve deniz ürünleri, madenler ülkelerin ortak malı oluyor. Hazar göl kabul edilirse, Kazakistan yüzde 29, Azerbaycan yüzde 20, Rusya yüzde 19, Türkmenistan yüzde 18 ve İran yüzde 14 pay sahibi olacaktır. Ancak İran buna yanaşmamaktadır. Hazar'ın zenginliği Hazar'ın dibinde 330 milyon ton petrol, 400 milyar metreküp doğalgaz vardır. ABD Dışişleri Bakanlığı raporlarına göre Hazar'daki petrol rezervi 180 milyar varildir. Bu, dünyada en büyük petrol rezervine sahip Arabistan'ın dörtte üçü kadardır. Dünya petrol ve doğalgazının yani bu stratejik maddenin büyük çoğunluğu İslâm ülkelerindedir. Maalesef bunu sömüren başta ABD ve İngiltere olmak üzere Batı ülkeleridir. Hazar'da en büyük petrol rezervi Kazakistan'a ait olup, 10 milyar varil bulunan, 85 milyar henüz tespit edilmeyendir. Türkmenistan'ın 33, Rusya'nın 12 ve İran'ın 5 milyar varil rezerve sahip olduğu tahmin edilmektedir. Hazar üzerindeki görüşler Rusya; kendi menfaatleri gereği Hazar'ın kapalı deniz, bazen de göl olduğunu ileri sürerek kaynakların Hazar'da kıyısı olan ülkelerin arasında eşit oranda paylaşılması gerektiğini savunmaktadır. Böylelikle Kazakistan'ın "Tengiz" ve Azerbaycan'ın "Şah Deniz" zengin yataklarına ortak olmak istiyor. Azerbaycan; Hazar uluslararası bir göldür. Devletlerarası hukuk kurallarına göre uluslararası sınırlar, ortadan çekilen çizgilerle belirlenir. Böylece her devletin sektör adı verilen kendi alanları ortaya çıkar. Her ülke kendi sektörlerinde tasarruf haklarına sahiptir. Kazakistan; Azerbaycan görüşünü destekliyor. Türkmenistan; İran görüşüne yakın görüştedir. İran'a gelince; Hazar'ın yüzeyi ve tabanı kıyı uzunluğuna bakılmaksızın 5 eşit parçaya bölünmelidir. İran lideri, Mart 2001'de Moskova ziyaretinde bu tezi ileri sürdü. Rusya ve İran tezleri birbirine yakınsa da görüş ayrılıkları giderilemedi. Hazar kıyısındaki 5 ülke Ekim 2001'de yeniden masaya oturacaktır. Hazar'daki petrol paylaşım ittifakı diplomatik yollarla masada halledilemezse, silahlı çatışma olabilir!