K­ri­zin sey­ri

1929 eko­no­mik bu­na­lı­mın­da New York bor­sa­sı yüz­de 13.5 de­ğer kay­bet­miş idi. Şu an­da New York Bor­sa­sı Dow Jo­nes en­dek­sin­de yüz­de 18.2, Ja­pon­ya 24.3, Al­man­ya 21.6, İn­gil­te­re 21.1, Bre­zil­ya 20.00 de­ğer kay­bet­ti. Bu ara­da ta­ri­hin en bü­yük dü­şü­şü yüz­de 88'le İz­lan­da'da ya­şan­dı. Tür­ki­ye'de de­ğer kay­bı yüz­de 17.5 ol­du. ABD'de mort­ga­ge kre­di­le­ri­ni öde­ye­me­yen çok sa­yı­da "kriz­ze­de" ça­dır­da ya­şa­ma­ya baş­la­dı. İş­le­ri­ni kay­bet­tik­le­ri için tak­sit­le­ri­ni öde­ye­me­di­ler ve ev­le­ri­ni kay­bet­ti­ler. Kriz tu­riz­mi vur­du. En çok dar­be­yi Lon­dra al­dı. Lon­dra'da 62 bin ban­ka­cı iş­siz kal­dı. ABD ikin­ci go­lü kre­di kar­tı borç­la­rın­dan yi­ye­cek. Ne­va­da'da 400 bin ki­şi ic­ra­lık (Mort­ga­ge tak­sit­le­ri­ni öde­ye­me­di­ği için) "Fi­nans sis­te­mi üre­ti­min çok üs­tün­de şi­şen 100 do­lar et­me­si ge­re­ken evi 1000 do­la­ra, 10 do­lar et­me­si ge­re­ken his­se se­ne­di­ni 10 bin do­la­ra çı­kar­tan bir ca­na­va­ra dö­nüş­tü. Ca­na­var sa­hi­bi­ni yi­yor­du!" Dün­ya ABD'yi fi­nan­se et­mek is­te­mi­yor. G-7 zir­ve­sin­den fi­nans ku­ru­luş­la­rı­nın kıs­mi ka­mu­laş­tı­rıl­ma­sı ka­ra­rı çık­tı. Tür­ki­ye ABD'den zin­cir ma­ğa­za ve mar­ka sa­tın ala­bi­lir. G-7 gi­bi Tür­ki­ye'nin de için­de bu­lun­du­ğu G-20 (dün­ya­nın en bü­yük eko­no­mi­si) çö­zü­me ki­lit­len­di. ABD'de 1500 üst yö­ne­ti­ci var. Tür­ki­ye'ye gel­mek is­ti­yor­lar. Yıl­lık ge­lir­le­ri 400 bin do­lar, ya­rı­sı­na ra­zı­lar. Bir­le­şik Dev­let­le­rin ya­şa­dı­ğı bü­yük çö­küş "be­yin gö­çü"nü ter­si­ne çe­vir­di. Rus­ya bor­sa­yı ka­mu­laş­tır­ma­yı dü­şü­nü­yor. Ka­pi­ta­liz­min ka­le­si ABD zor­da­ki bü­tün ma­li ku­ru­luş­la­rı dev­let­leş­tir­me ka­ra­rı al­dı. Rüz­gâr ter­si­ne dön­dü. Baş­ta Av­ru­pa ol­mak üze­re 53 bor­sa­da 50 bi­ne ya­kın şir­ke­tin de­ğe­ri si­lip sü­pü­rül­dü. İz­lan­da'nın yar­dı­mı­na Rus­ya ko­şu­yor. Dün­ya­nın ön­de ge­len der­gi­le­ri de ya­şa­nan­la­rı man­şet­le­ri­ne ta­şı­dı. News­we­ek: "Ame­ri­ka şir­ke­ti yı­kı­lı­yor..." Fran­cis Fu­ku­ya­ma: "Eko­no­mik fe­la­ket­ten en faz­la Ame­ri­kan mar­ka­sı za­rar gö­re­cek. Kü­re­sel ola­rak ABD ar­tık es­ki he­ge­mo­nik po­zis­yo­nun­da bu­lu­na­ma­ya­cak. ABD'nin kü­re­sel eko­no­mik ti­ca­ret an­laş­ma­la­rı IMF ve Dün­ya Ban­ka­sı ile yön­len­dir­me ye­te­ne­ği za­yıf­la­ya­cak..." Kur­tu­luş için dev­let­çi­li­ğe sa­rıl­dı. ABD'de ba­tan ban­ka sa­yı­sı 13'tür. (13 Ekim 2008) Kri­ze 5.1 tril­yon do­lar kal­kan ak­ta­rıl­dı. Son No­bel ödü­lü­nü alan Ame­ri­ka­lı Prof. Dr. Krug­man'a gö­re: "Dev­let de­ne­ti­mi­nin ol­ma­dı­ğı ABD eko­no­mi­sin­de dev şir­ket­le­rin kâr­la­rı­nı şi­şi­re­rek bor­sa­da his­se­le­ri­ni yük­sel­tip yap­tık­la­rı yol­suz­luk­lar kri­zi ateş­le­di." Eko­no­mik kri­zin dün­ya­ya ma­li­ye­ti ise 3.5 tril­yon do­la­rı bul­du...