Âlemde dört esas

Dört Büyük Halife'nin Cenab-ı Hakkın nezdindeki kıymeti Ma'lûmdur. Âlemin yaratılışında da bu dört sayısının ayrı bir önemi vardır. Her ikbâl her salâh ve saadet, çok ve az, Allahü teâlâ âlemde halk etmiştir. Cenab-ı Hak, ikbâl ve salâh ve saadetin aslını ve beyanını dört şeyde koymuştur. O cümlenin hudûdunu ve sayısını Allahü teâlâdan gayri kimse bilmez. Lâkin bilinen, meşhur olan bazılarını sayacak olursak: - Allahü teâlâ, çok memleketlerde zamanın salâhını, düzenini dört şey ile temîn etmiştir. Yaz, kış, bahâr, güz. - Dünyanın düzenini dört şeyde koymuştur. Nebîler "aleyhimüsselâm" ve âlimler, hâkimler ve tüccârlar. - Cennet'in salâhını dört şeyde koymuştur. Altın ve gümüş, cevher ve nûr. - Cehennem'in sıkıntısı dört şeydedir. Bend [Zincirden bağ bukağı], gul [demir tasma], çâh [ateş kuyusu] ve zulmet [karanlık]. - Gök yüzünün büyüklüğünün, yüksekliğinin salâhını dört şeyde koymuştur. Yani düzeni dört şey iledir. Yıldız, ay, güneş ve melekler. - Yeryüzünün salâhını, düzenini dört şeye bağlamıştır. Toprak ve su, ateş ve rüzgâr - Kur'ân-ı azîm-üş-şân dört şeyden hâsıl olmuştur. Harf ve kelime, âyet ve sûre. - Îmânın keşfinin salâhını dört şeye bağlamıştır. Sabır ve yakîn, cihâd ve adalet. - Îmân ve sabrın salâhını dört şeye bağlamıştır. Havf [korku] ve şevk, zühd ve murâkabe. - Îmân yakîninin salâhını dört şeye bağlamıştır. Hikmet ve basîret, gayret ve sünnet. - Îmânın geçerliliği, salâhını dört şeye bağlamıştır. Emr-i ma'rûf ve nehy-i münker. Hamiyyet ve salâbet (sağlamlık). - Îmân adlinin salâhını dört şeye bağlamıştır. Fehm ve ahkâm-ı İslamiyye, ilim ve hilm. - Erkeğin kurtuluşunu dört şeye bağlamıştır. Yani kişinin saadetini dört şeye bağlamıştır. İyi adı olmak, iyi bahtlılık, tevazu ve kanâat. - Kadının salâhını dört şeye bağlamıştır. Yani kadının iyiliği dört şey iledir. Gayret ve iffet, setr (örtünme) ve emânet...