Alış veriş hukuku

Dinimizde önemli bir hak da, borç ve benzeri ödenmesi lâzım olan şeyleri ödemektir. Alış, satış, kirâya vermek, kirâlama âriyet ve emânet alma, borç alma, nikâh ve benzeri sebeplerle ödenmesi lâzım gelen şeylerde kul hakkı olur. Meselâ alış-verişte satıcının sözleşmeye uygun olarak malı teslim etmesi, müşterinin de gününde parasını ödemesi, şüfa hakkı olana öncelik vermesi, nikâh akdi olunca erkeğin hanımına mehrini vermesi, borcunu ödemesi, işçinin ücretini vermesi, âriyeti [kullanmak üzere aldığı şeyi] işi bitince geriye vermesi, emâneti kullanmadan iâde etmesi ve borçlunun borcunu ödemesi önemli haklardır. Bu haklar dinimizde husûsî yeri olan farzlardır. Allahü teâlâya âit olan hakları Allahü teâlânın af etme ihtimâli vardır. Ama borcunu ödememe, hakkın telef olması gibi kul haklarının af edilmeme ihtimâli çoktur. Nitekim bir hadîs-i şerîfte Resûlullah "sallallahü aleyhi ve sellem" "Şehidin bütün günâhları af edilir, ancak kul borcu müstesnâ" buyurmuştur. Bütün hadîs kitaplarında bildirilen hadîs-i şerîfte, "Ödeyebilir duruma geldikten sonra borcunu ödemeyi geciktirmek zulümdür" buyurulmuştur. Namazı kılınmak üzere bir cenâze, Resûlullahın huzûruna getirildi. "Bu meyyitin bir kimseye borcu var mıdır?" Diye sordular. Yoktur, denildi. Bunun üzerine meyyitin namazını kıldılar. Başka bir cenaze getirildiğinde yine meyyitin borcu olup olmadığını, yani "üzerinde kul hakkı var mıdır?" diye sordular. "Evet üç dînâr borcu vardır" denildi. "Bir mal bırakmış mı?" diye sordular "Üç dînârı vardır" denildi. Bundan sonra cenâze namazını kıldılar. Üçüncü cenâze getirildi. Borcunun olup olmadığını sordular. "Üç dînâr borcu vardır" denildi. "Bıraktığı malı var mıdır?" Diye sordular "Yok" denildi. Bunun üzerine "Namazını siz kılınız" buyurdular. Katâde "radıyallahü anh", "Yâ Resûlallah, meyyitin borcunu üzerime aldım, namazını siz kıldırınız" dedi. Bunun üzerine cenâzenin namazını kıldılar. Bir defasında da, hazret-i Ali meyyitin borcunu üzerine aldı. Ondan sonra namazını kıldırdılar. Sonra da, hazret-i Ali'ye, "Karındaşını bağlardan kurtardığın gibi Allahü teâlâ da seni bağlardan kurtarsın" buyurdular.