Hayvandan aşağı olanlar

Peygamberlerin gösterdiği yükselme ve ilerleme yoluna "Din" denir. İnsanların yükselerek vardıkları dereceler, meleklerin derecesinden daha yukarıdır. Peygamberlik makâmı da, dört derecedir. Birincisi Nebîler, ikincisi Resûller, üçüncüsü Ülül'azm Peygamberlerdir. Âdem, Nûh, İbrâhîm, Mûsâ, İsâ ve Muhammed "aleyhimüsselâm" bu derecededirler. Dördüncü derece hâtem-ül enbiyâ olmak, yani son olarak gelmek derecesidir. Bu en yüksek derece, Muhammed aleyhisselâma mahsustur. "Sen olmasaydın, sen olmasaydın, hiçbir şeyi yaratmazdım!" iltifâtı ile, insanların, meleklerden daha üstün olduğuna vesîka olmuştur. İnsanların dereceleri, bütün mahlûkların tam ortasındadır. İslâmiyete uyanlar, yükselirler, meleklerden üstün olurlar. Nefslerine ve kötü arkadaşlara uyarak, İslâmiyetten uzaklaşanlar, alçalırlar. Çünkü, rûhun mücerret olduğunu, bedenin ise, özellikleri birbirlerine benzemiyen maddelerin yığını olduğunu bildirmişdik. İnsan, rûhu tarafından meleklere, bedenin yapısı bakımından hayvanlara benzemektedir. Rûh tarafını kuvvetlendiren kimse, meleklerden de üstün olur. Çünkü beden, insanı meleklikten uzaklaşdırmakta, hayvanlara yaklaştırmakda iken, bu alçalmağa karşı koymuş ve yükselmiştir. Melekte, hayvanlaştırıcı bir beden yoktur. İyilikleri, meleklik ile birlikte yaratılmıştır. İnsan, ruhu tarafından meleklere, bedenin yapısı bakımından hayvanlara benzemektedir. Ruh tarafını kuvvetlendiren kimse, meleklerden de üstün olur. Çünkü beden, insanı meleklikten uzaklaştırmakta, hayvanlara yaklaştırmakta iken, bu alçalmaya karşı koymuş ve yükselmiştir. Melekte, hayvanlaştırıcı bir beden yoktur. İyilikleri, meleklik ile birlikte yaratılmıştır. Bir kimse, bedeni kayırır, nefsi kuvvetlendirirse, hayvanlardan aşağı olur. Allahü teâlâ, "Hatta onlar, hayvanlardan daha aşağıdır." buyurarak, böyle kimselerin kötülüklerini bildirmektedir. (Araf 179, Furkan 44) Çünkü, hayvanda akıl yoktur. Meleklere benziyen rûhları da yoktur. Şehvetlerine uymaları suç olmaz. İnsanlara akıl ışığı verilmiş olduğundan, nefslerine uymaları, doğru yoldan sapmaları çok çirkin olur. Karışımdır, Âdemoğlu, meleklikle hayvanlıktan./ Kim ki, meleğine uydu, üstün oldu, hem de ondan./ Kim ki olur hayvan huylu, kötü olur her mahlûktan!