"İnsanlara vâiz olarak ölüm yetişir"

Hadîs-i şerifte, "İnsanlara vâiz olarak ölüm yetişir. Zenginlik isteyene, kazâ ve kadere iman etmek yetişir" buyurdu ve "İnsanların en akllısı, ölümü çok hâtırlayandır. Ölümü çok hâtırlayan insana, dünyada şeref, âhırette yüksek dereceler nasîb olur" ve "Allahü teâlâdan hayâ ediniz. Başkalarına kalacak olan şeyleri toplamakla vaktinizi kaybetmeyiniz. Kavuşamıyacağınız şeyleri ele geçirmek için uğraşmayınız. İhtiyâcınızdan fazla binâlar yapmakla hayatınızı harcamayınız" ve "Evlerinizi haram malzeme ile yapmayınız. Dîninizin ve dünyanızın harâb olmasına sebep olur" ve çok sevdiği Üsâme bin Zeydin bir ay sonra ödemek üzere yüz altına bir köle satın aldığını işitince, "Siz buna hayret etmediniz mi? Üsâme tûl-i emel sâhibi olmuş" buyurdu. Bir hadîs-i şerifte, "Cennete gitmek istiyen, uzun emel sâhibi olmasın. Dünya işleri ile uğraşması ölümü unutturmasın. Haram işlemekte Allahdan hayâ etsin" buyurdu. Haram olan lezzetlerin içinde, yaşamak için uzun emel sâhibi olmak haramdır. Mubâhlarla lezzetlenmek için tûl-i emel sâhibi olmak, haram değil ise de, iyi değildir. Çok yaşamağı değil, sıhhat ve âfiyet ile yaşamağı istemelidir. Kalb hastalıklarından birisi de "Tama"dır. Dünya lezzetlerini haram yollardan aramağa "Tama" denir. Tama'ın en kötüsü, insanlardan beklemektir. Kibre, ucba sebep olan "Nâfile" ibâdetleri ve âhıreti unutturan "Mubâh"ları yapmak da Tama' olur. Tama'ın zıddına, aksine "Tefvîz" denir. Tefvîz, helâl ve faydalı şeyleri kazanmağa çalışıp da, bunlara kavuşmağı Allahü teâlâdan beklemektir. Şeytan, riyâyı ihlâs olarak ve tama'ı tefvîz olarak göstererek, insanı aldatmağa çalışır. Allahü teâlâ, herkesin kalbine bir melek vazîfelendirmiştir. Bu melek, insana iyi düşünceler ilhâm eder. Şeytan da, insanın kalbine kötü düşünceler, vesveseler getirir. Helâl yiyen kimse, ilhâm ile vesveseyi birbirinden ayırır. Haram yiyenler ayıramaz. İnsanın nefsi de, kalbine kötü düşünceler getirir. Bu düşüncelere ve arzûlara "Hevâ" denir. İlhâm ve vesvese devâmlı olmaz. Nefsin hevâsı ise, devamlıdır ve gittikce artar. Vesvese, duâ ederek, zikir ederek azalır ve yok olur. Hevâ ise, ancak kuvvetli "mücâhede" ile azalır, yok olur. Şeytan, köpek gibidir. Köpek kovalayınca kaçar ise de, başka taraftan yine gelir. Nefs, kaplan gibidir. Saldırması, ancak öldürmekle biter.