Batmayacak kadar büyük...

Amerikalıların çok büyük şirket ve bankalar kullandığı bir deyim vardır: too big to fall-batmayacak kadar büyük... Önce ipotek krizi olarak başlayıp bilahare kredi krizine, oradan da finans piyasaları felaketine dönüşen süreç herkese şunu öğretti: herkes batabilir, en büyükler bile... Eğer Merrill Lynch batmamak için rakiplerince satın alınıyorsa, Lehman iflas koruması talep ederek bayrağı çekiyorsa, ortada boyutları tam olarak bilinemeyen ama "devasa" olduğu aşikar bir finansal çöküş var demektir. Temmuz 2006'da ilk sinyallerini veren kriz bugün tüm gelişmiş piyasaları sarmış vaziyette... Buna kredi veya ipotek krizi demek büyük resmi görmemek olur. *** Üç ay önce "krizin sonuna geliyoruz" yorumları piyasalara pompalanıyordu hatırlarsanız.. Kriz bitti demek için çok erken olduğunu dilim döndüğünce anlatmaya çalıştım o tarihlerde... Zira dünya tek bir finansal pazar haline dönüşmüş durumda ve türev ürünlerin, hibrid (melez) ürünlerin boyutunu da çeşidini de tam olarak kestirmek mümkün değil..."Domino etkisi"nin nerelere sirayet edeceği belli değilken, hangi banka veya portföyde ne kadar türev ürün bulunduğu bilinmezken, üstelik CDO gibi melez ürünlerin ikinci piyasa fiyatı yokken "kriz bitti" demek aşırı iyimserlik ya da aymazlıktan başka bir şey değildi. Nitekim Lehman ve Merrill bombaları moralleri de portföyleri de allak bullak etti. *** Spekülatif enstrümanların bu derece yaygınlaştığı ve türev ürünlerle oluşturulan "kaydi değer"in iktisadi değer olarak karşılığının bilinmediği bir piyasa ortamında çöküşün, yani zararın nerede duracağını kestirmek de mümkün değil... Bir kez daha tekrar etmekte fayda var: küresel piyasalarda risk-getiri-ekonomik değer paradigması değişiyor. Ve en önemlisi, modern zamanların ekonomilerindeki adı konulmamış bir tabu da yıkılıyor: Hiçbir şirket batmayacak kadar büyük değildir...