Ezberler bozuluyor

2003 yılı sonunda ne yazdığıma baktım. Yurdum insanının en gözde yatırım araçlarından olmaya devam eden, sürekli değer kazanması "neredeyse" doğal sebep sayılan ABD Doları'nın düşüşünden bahsetmişim ve "düşüş devam edebilir, dolar üzerine hayal inşa etmeyin" demişim. Yanlış anlaşılmasın, bir "ben demiştim" yazısı değil okuyacağınız. Türkiye'de birbirini tetikleyen dönüşüm süreçleriyle birlikte, bazı "ezberlerin de" değişmeye başlayacağını düşünüyorum. Dövize yatırım bir ezber idi mesela. İnsanlar ellerindeki parayı dolara koyup değerini muhafaza etmeye çalışıyorlardı. Değerlenen TL bu halkın bu ezberini bozmaya başladı. Tüccar ve esnaf, vade farkından kazanmaya alışmıştı; alım-satım karı o kadar da önemli değildi. Sermayeyi mal stokuna bağlayan para kazanıyordu. Düşen enflasyonla bu ezber de bozulmaya başladı. Kâr marjları küçüldü, alım-satımdan para kazanmak öne çıktı. Sermayeyi mala bağlamak yerine hızlı döndürmek daha önemli hale geldi. Düşünerek... Parası olanın da işi kolaydı: Hazine bonosuna koy parayı, sonra yan gel yat; paran katlanarak çoğalıyordu nasıl olsa. Ama nominal faizlerle birlikte reel faizler de düşmeye başlayınca, şimdi onların da ezberleri bozulmaya başladı. Hasılı, ekonomi yıllardır alışılagelmiş mecralarının dışında akıyor yavaş yavaş. Yüksek enflasyonun, bozulan ekonominin ve "pula dönmüş" TL'nin yönlendirdiği yatırım ve ticaret alışkanlıkları değişiyor. Değişmek zorunda... İnsanlar, yıllarca alıştıkları "konformist" tavırlarından vazgeçmenin sancılarını yaşayacaklar. Ön kabullerini gözden geçirmek, yeni dönemin fırsat ve tehditlerini analiz etmek mecburiyetindeler. Daha doğrusu mecburiyetindeyiz. Bozuk ve kötü yönetilen bir ekonominin bize kazandırdığı kötü alışkanlıklardan kurtulmalıyız. Eğitim sistemi klişelere dayanan dogmatik bir ülkede insanların ezberlerinden kurtularak karar vermeleri zaman alıyor tabii ki. Ama değişmek ve "dönüşmek" de o kadar kolay değil haliyle...