Kontrolsüz serbestlik kaos demektir

Fark ettiniz mi bilmiyorum, 2007'nin ortasında uç veren krizde, zararın ne kadar büyüyebileceği ve risk altında olan yatırımların toplam tutarı bir türlü hesaplanamadı. Zararlar ancak bilançolarda belirince görülebildi. Zira küreselleşmenin ortadan kaldırdığı mali sınırlar dünya üzerinde dolaşan paranın hem miktarını hem hızını tahmin edilemez boyutlara taşıdı. Önceleri risk yönetim aracı olan türev enstrümanlar, vadeli işlemler birer yatırım aracı haline gelip finansal piyasalardaki kaldıraç (leverage) etkisini muazzam boyutlara taşıdı. Ve en kötüsü de, bu yatırım araçlarının ne toplam tutarları biliniyor, ne de likidite kapasiteleri... 2007 krizinin yönü ve zararının bir türlü tahmin edilememesinin altında bu "ölçülemez büyüklükler" yatıyor. Türev piyasalarının toplam büyüklüğünün ise 50 trilyon dolar olduğu "zannediliyor". Kocaman bankaların on milyarlarca dolarlık yatırımlarını bilançolarından silmek zorunda kalmaları ve bankalarının hisselerini satmak için Arap fonlarının kapısında kuyruğa girmeleri, "ölçülemeyen risk" hakkında yeterince fikir veriyor. Köpük Türev ürünler, yapılandırılmış finansman araçları, opsiyonlar, CDO'lar, CMO'lar... Kaldıraç etkisiyle "kaydi olarak" büyüyen, yani finansal değerinin "sadece bir kısmı" bir varlığa dayanan modern zaman yatırım araçları. Birbirlerinin üzerine "yapılandırılan" bu matematik modeller, "giren verilerde" bir bozulma olduğunda köpük gibi sönebiliyorlar. Ve dün şu kadar dolar değer üzerinden getirisi hesaplanan bu "kâğıtlar", bir anda "değersiz"leşiyorlar veya likiditelerini kaybedip "kaydi değer" haline geliyorlar. 2007 krizi, serbest piyasanın, iletişim ve bilgi çağına uygun olarak yeni denetim mekanizmaları kurmaları gerektiğini gösterdi. Piyasanın "serbest"liğine halel getirmeyecek ama şeffaflığı ve "ölçülebilir risk" kavramını belirginleştirecek mekanizmalar... Aksi halde, finansal değerler, içi hava dolu balonlar haline gelebilir.