Kriz filozofları

Pazar gü­nü kriz ide­olog­la­rın­dan laf­la­mış­tık, ha­tır­lar­sa­nız. Dün­ya pi­ya­sa­la­rın­da­ki çö­küş o ka­dar de­rin ve tah­min­le­rin o ka­dar fev­kin­de ki, se­bep-so­nuç iliş­ki­si­ni ras­yo­nel bi­çim­de izah et­mek eko­no­mist­ler için bir hay­li güç... Bir kı­sım yo­rum­cu­nun, olan-bi­ten­le ala­ka­lı "fel­se­fi açı­lım­lar" yap­ma­sı bi­raz da bu­na bağ­la­na­bi­lir. Le Mon­de ga­ze­te­si Aris­to'yu "me­ta­fo­rik ola­rak" Wall Stre­et'e gö­tü­rüp bor­sa­cı­lar­la ko­nuş­tu­ru­yor, Fi­nan­ci­al Ti­mes'ın "Un­der­co­ver Eco­no­mist-Giz­li Eko­no­mist"i so­kak­lar ve met­ro is­tas­yon­la­rın­da re­el eko­no­mi­nin ipuç­la­rı­nı arı­yor... Bu za­man­da ik­ti­sat­çı ol­mak zor za­na­at... Be­şe­rî bir sis­tem olan ser­best pi­ya­sa ka­pi­ta­liz­mi­ni "ku­sur­suz iş­le­yen bir sis­tem" ola­rak ka­bul eden bir li­be­ral ik­ti­sat­çı­nın, çök­mek­te olan fi­nan­sal ya­pı­yı se­bep-so­nuç pa­ra­dig­ma­sı içi­ne yer­leş­tir­me­si o ka­dar zor ki... Tıp­kı es­ki FED Baş­ka­nı Alan Gre­ens­pan gi­bi... *** Pi­ya­sa li­be­ra­liz­mi­nin "akil ada­mı", fi­nans dün­ya­sı­nın "The God-tan­rı" la­ka­bı­nı ver­di­ği Gre­ens­pan, "ser­best pi­ya­sa­nın te­mel taş­la­rın­dan bi­ri kı­rıl­dı ve ben bu­nun na­sıl ol­du­ğu­nu hâ­lâ an­la­ya­bil­miş de­ği­lim" de­di. "Pi­ya­sa ken­di işi­ni ken­di hal­le­der" sö­züy­le, risk de­ğer­le­me­si ve fi­yat­lan­dır­ma­da pi­ya­sa­la­ra tam gü­ven duy­du­ğu­nu geç­miş­te de­fa­lar­ca an­la­tan yaş­lı kurt, ya­lın ama çok önem­li ve çok "in­sa­ni" bir un­su­ru göz ar­dı et­miş­ti: İh­ti­ras ve ka­zanç hır­sı­nın te­tik­le­di­ği öl­çü­süz­lük... "Emek-ser­ma­ye-üre­tim" ara­sın­da­ki de­ğer pay­la­şım dü­ze­ni­nin do­ğal sey­ri­ni red­de­den "kâr, hep kâr, da­ha çok kar" tut­ku­su, bu­gün ya­şa­nan "pa­ra­sal fe­la­ke­tin" ana mü­seb­bi­bi as­lın­da... Ser­best pi­ya­sa, emek ile ser­ma­ye­nin, üre­tim ile tü­ke­ti­min, arz ile ta­le­bin "mü­da­ha­le ol­mak­sı­zın" kar­şı­laş­ma­sı­nın ve "ik­ti­sa­di de­ğe­rin" ser­best­çe oluş­ma­sı­nın adı­dır. Doy­mak bil­me­yen ih­ti­ra­sın ve öl­çü­süz risk­le­rin are­na­sı olan bir pi­ya­sa, ser­best ol­mak­tan zi­ya­de "vah­şi ve kon­trol­süz"dür. Gre­ens­pan'in ıs­ka­la­dı­ğı "ya­kı­cı" ay­rın­tı bu ol­sa ge­rek...