"Öğrenilmiş çaresizlik"

Geçen bir şirkette yaptığımız sohbet esnasında, yöneticilerden biri şöyle diyordu: "Resul Bey, iyi hoş diyorsunuz, global şirket olmak için, kurumsallaşmak, kurumsallaşmak için de bazı düşünce ve davranışlardan vazgeçmek mesela çalışanlara yetki vermek, onların belli ölçüde hata yapmalarına müsaade etmek, hatalardan öğrenmek, çok sıkı kontrolden vazgeçmek, daha esnek bir yönetim ve çalışma düzenini benimsemek, hepsine tamam. Ama bizim esas kafamızdan atamadığımız düşünce, Türkiye'nin bir krizler ülkesi imajıdır. Yabancılar bu imajı kafalarından büyük ölçüde sildiler ve son yıllarda Türkiye, kuruluşundan bu yana çekmediği kadar yabancı sermaya çekti, hâlâ bu akış devam da ediyor. Ancak biz aramızda konuşurken yine 1960 ihitlalinden sonra, 12 Eylül öncesi, 94 krizi sonrası, 2000'li ilk kriz esnası, 2001 büyük ekonomik krizin etkisi gibi krizlere atıf yaparak konuşuyoruz. Ülkede son dört yılda olan biten iyi şeylere, yenilmez denilen enflasyon canavarı dizginlenmesine, dört yıl üst üste pozitif kalkınma hızını tutturmamıza, ihracatımız hayallerimizin ötesine taşmasına, ülkede kavga ortamının büyük ölçüde ortadan kalkmasına rağmen, Türk iş dünyası ürkekliğine ve çekingenliğine çare bulabilmiş değildir. O bakımdan sizin dediğiniz mânâda cesur ve esnek bir yönetim tarzı için biraz daha beklemek gerekecek. Zira kriz sendromunu beynimizden ve gönlümüzden atamıyoruz..." Bu sohbette bu konuyla alakalı birkaç da anekdot dillendirildi. Buyurun: "Adamın biri bir çekirgeyi kavanoza koymuş. Uzun süre sıçrayıp kafasını kavanozun tavanına çarparak hayatını sürdüren çekirge kavanazun kapağı açıldığı halde, yine oraya kadar sıçramayı sürdürmüş..." ..... "Maymunun birini bir kafese koymuşlar. Kafesin tavanında bir muz hevengi ve muza doğru uzanan bir merdiven var maymun merdivene tırmanıp tam muza ulaşacağı anda çok soğuk ve tazyikli suyla aşağı düşüyor. Kafese bir maymun daha koyuyorlar, aynı şekilde yeni gelen maymun merdivenden muza uzanacağı zaman tazyikli soğuk su her iki maymunu da kötü ıslatıyor ve üşütüyor... Uzatmayalım, muza giden merdivene tırmanan en son gelen maymunu diğer maymunlar dövüp engellemeye başlıyorlar. Aslında soğuk su şoku yapılmamasına rağmen, maymunlar çok sevdikleri muza uzanamıyorlar..." Psikolojide "öğrenilmiş çaresizlik" denilen, bu durum; insanlar, şirketler, milletler için de geçerli. Bizim nesil şöyle bir kalkınmanın tadını alamadan ömrünü tamamlamak üzere, ümit ederiz, bizden sonrakiler, çalışmalarının, gayretlerinin, alın teri ve beyin sızılarının karşılığını alabilecekleri bir ortama kavuşurlar. Çaresizliklerin olmadığı bir ülkeyi bizden sonrakilere sunabilmek için gelin, gerçek demokratik ve laik bir hukuk devleti olmamız yolunda gösterilen gayretlere destek verelim.