Emekli Sandığı'nda aylıkların birleşmesi

T.C. Emekli Sandığı Kanunu'nda aylık ve toptan ödemlerin birleşmesi hükümleri diğer kurumlardan bağımsız ve farklı olarak düzenlenmiştir. Bu farklılıkların sebebi, her bir kurumun kanunlarının değişik tarihlerde yürürlüğe girmesidir. Malullük, yaşlılık ve ölüm aylığına hak kazanma şartları ile hak sahiplerine aylık bağlanması konularında olduğu gibi, aynı kurumdan veya farklı kurumlardan dolayı bir kişinin birden fazla gelir ve aylığa hak kazanması halinde uygulanacak kuralların bir bütün olarak ele alınması ve haksızlıklara yer vermeyecek şekilde yeniden düzenlenmesi gerekiyordu. Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile hedeflenen de bu olmuştur. Söz konusu kanunun Anayasa Mahkemesi kararı sonrası uygulama imkanı kalmadığı için, halen yürürlükte olan Kanunlar üzerinden değerlendirmelerimizi yapacağız. Emekli Sandığı yetimleri şanslı T.C. Emekli Sandığı Kanunu, SSK ve Bağ-Kur Kanunlarından önce uygulamaya girdiği için, özellikle hak sahiplerinin, birden fazla kurumdan gelir ve aylığa hak kazanması ile Sandıktan dul ve yetim aylığı alırken diğer kurumlara tabi bir işte çalışması halinde nasıl bir işlem yapılacağı düzenlenmemiştir. Bu nedenle, Emekli Sandığından dul ve yetim aylığı almakta olanların, sadece 5434 sayılı Kanuna tabi ikinci bir aylık bağlanması veya bu kanuna tabi bir görevde çalışılmaya başlanması halinde aylıkları kesilmektedir. SSK ve Bağ-Kur Kanununda yetim aylığı almakta olan kız çocuklarının kendilerinin çalışması veya kendi çalışmaları nedeniyle aylığa hak kazanmaları halinde yetim aylıkları kesilmektedir. Örneğin, Devlet memuru bir babanın kız çocuğu bayan (E) babasının vefatı nedeniyle Emekli Sandığından yetim aylığı almaktadır. Bayan (E) yetim aylığı alırken aynı zamanda Bağ-Kur'a tabi olabilir. Veya bir işverenin aynında sigortalı olarak çalışabilir. Hatta kendi çalışmaları sonunda SSK veya Bağ-Kur'dan emeklilik aylığı alabilir. Bu gibi durumlarda bayan (E)'nin Emekli Sandığından almakta olduğu aylığı kesilmeyecektir. Bayan (E) devlet memuru olursa Emekli Sandığına tabi olduğu için yetim aylığı kesilir. Kendi çalışması veya başka bir nedenle Emekli Sandığından aylık alamya başlarsa yine aylığı kesilir. Öte yandan, SSK veya Bağ-Kur sigortası bir kişinin vefatı nedeniyle kız çocuğuna yetim aylığı bağlanırsa, bu kız çocuğunun herhangi bir şekilde çalışmaya başlaması halinde aylığı kesilir. Birden fazla aylıkta tercih hakkı Emekli Sandığına tabi iştirakçi veya hak sahibi bir kişi iki aylığa birden hak kazanabilir. 5434 sayılı Kanunun 94'ünci maddesi böyle bir durumla karşılaşılması halinde iştirakçi veya hak sahibine tercih yapma imkanı vermiştir. Anılan maddeye göre, "kanunda belirtilen istisnalar dışında, iki aylığa birden hak kazananların bu aylıklardan birini tercih etmeleri ve tercih ettikleri aylıklarını yazılı olarak Sandığa bildirmeleri gerekir. Sandığa yapılan müracaatı takip eden aybaşından itibaren tercih edilen aylık ödenmeye başlanacak, diğer aylık ise sürekli olarak kesilecektir." Ancak, iki aylığa aynı zamanda hak kazananlara, müstahak oldukları tarihten itibaren fazla olan aylıkları ödenir. Fazla olan aylığın hesabında, Sosyal Yardım Zammı" da nazara alınacaktır. Geri dönüş hakkı var Kanuna göre, tercih ettikleri aylıklarını alanlar, yeniden Sandığa yazılı olarak başvurdukları tarihi izleyen aybaşından itibaren bu isteklerinden dönebilirler. Emekli, adi malullük, vazife malullüğü, harp malullüğü veya er vazife malullüğü aylığı almakta iken dul veya yetim aylığını tercih edenlerin ölümlerinde, dul ve yetimlerine kendi emekli, adi malullük, vazife malullüğü, harp malullüğü, er vazife malullüğü aylıkları üzerinden aylık bağlanır. Örneğin, kendi çalışması nedeniyle memuriyetten emekli olan bayan (A), babasından dolayı da yetim aylığına hak kazandığı için babasının aylığını, yani yetim aylığını tercih edebilir. Bu durumda bayan (A) sadece babasından dolayı yetim aylığı alacaktır. Bayan (A)'nın ölümü halinde hak sahibi olan kızı, dedesinden dolayı yetim aylığı alamaz. Bayan (A)'nın kendi çalışmasından dolayı hak kazandığı emeklilikten kızına yetim aylığı bağlanacaktır. Toptan ödeme ve yetim aylığı Dul ve yetim sıfatıyla toptan ödeme yapılanlara da, gerek yine dul ve yetim sıfatıyla gerek kendi vazifelerinden dolayı müstehak oldukları toptan ödeme ayrıca yapılır. Evlendiğinden dolayı aylığı kesilenlerin, kocasının ölümü sebebiyle toptan ödemeye müstehak olması, yetim aylığının ödenmesine engel olmaz. İki taraftan aylık veya toptan ödemeye aynı zamanda müstehak duruma girenler hakkında da yukarıdaki hükümler uygulanır. Dul ve yetim aylığı almakta iken emeklilik hakkı tanınan bir vazifeye giren karı ve çocukların; vazifelerinden dolayı vazife malüllüğü aylığına müstahak olmalarında, bu aylıkları bağlanır. Vazife malüllüklerinin geçmesinde de, müstahak iseler, eski dul ve yetim aylıklarının ödenmesine başlanır. Vazifelerinden dolayı toptan ödemeye hak kazananlara, hem dul ve yetim aylığı, hem de görevlerine bağlı toptan ödeme verilir. Dul ve yetim aylığı almakta iken, kendi görevlerinden dolayı iştirakçi durumuna giren dul ana ile karı ve kızın sonradan kendi vazifelerinden dolayı aylığa hak kazanmaları durumunda; tercih ederlerse bir ay içinde yazı ile Sandığa müracaat etmek ve müstahak olmak şartıyla, kesilen eski aylıklarının ödenmesine başlanır. Bu durumda iken ölümlerinde; yetimlerine emekliliğe esas olan vazife aylıkları üzerinden aylık bağlanır. Örneğin; dul ve yetim aylığı alan evlenmemiş veya dul kalmış kız çocuğu, kendi çalışmasından dolayı emekli sandığı iştirakçisi olursa, dul ve yetim aylığı kesilecektir. Sonradan kendi çalışmasından dolayı emekli aylığına hak kazanırsa, kendi aylığı ile kesilen dul ve yetim aylığı arasında tercihte bulunabilir. Yani isterse kendi aylığını almaz ve dul ve yetim aylığı bağlanması gerekli şartları taşıması halinde (evli olmaması) dul ve yetim aylığını tercih edebilir. Gerçekten bazı görevlerde bulunanların emekli aylığı diğerlerine göre çok yüksek olabilmektedir. Bunların ölümleri halinde de hak sahibi tek kişi ise yüksek miktarda aylık alabilir. Kendi çalışması nedeni ile hak kazandığı aylık dul ve yetim aylığından daha düşük olacağı için doğal olarak yüksek olan dul ve yetim aylığı tercih edilecektir. Uygulamada bu yolun izlendiği çok sık görülmektedir. Kendi görevlerinden dolayı toptan ödemeye hak kazanmışlarsa, bu istihkakları verilmekle beraber yine müstahak olmaları şartıyla, kesilen dul ve yetim aylıklarının ödenmesine de başlanır. Örneğin; anne veya babasından dolayı yetim aylığı alan kız çocuğu, Emekli Sandığına tabi bir işte çalışmaya başlayınca yetim aylığı kesilir. Kamu görevinde bir süre çalıştıktan sonra herhangi bir şekilde görevinden ayrılıp ödediği kesenekleri toptan ödeme olarak geri alan kız çocuğu, tekrar babasından yetim aylığı almaya başlayabilir. Toptan ödemeyi önceden almış dul veya yetimler, sonradan başka nedenle aylığa hak kazanmaları durumunda, evvelce yapılan toptan ödeme nazara alınmaz. Dul ve yetim aylığı almakta iken aynı sıfatların birinden dolayı toptan ödemeye hak kazanılmasında da toptan ödeme ayrıca yapılır. Aylık ve toptan ödemeye istihkak; aynı zamanda doğmuş olursa yine bu hükümler uygulanır.