Emekli Sandığı'nda hizmet süreleri
Emekli Sandığı Kanunu'nda emeklilik işlemelerinde kullanılmak üzere fiili hizmet süresi, fiili hizmet süresi zammı ve itibarı hizmet süresi olmak üzere üç hizmet türüne yer verilmiştir. Bu üç kavram bir biri ile karıştırılmakta ve siz okuyucularımızdan çeşitli sorular almaktayız. Bu yazımızda bir kişinin özel sorusuna cevap vermek yerine genel olarak bu kavramların ne anlama geldiğini, emeklilik işlemlerinde nasıl değerlendirildiğini açıklayacağız. Fiili Hizmet Süresi T.C. Emekli Sandığı Kanunun 31'inci maddesine göre fiili hizmet müddeti, "iştirakçinin bu kanunla tanınan haklardan faydalanmaya başladığı tarihten itibaren tam kesenek vermek suretiyle geçirdiği müddettir" şeklinde tanımlanmıştır. Fiili hizmet süresi T.C. Emekli Sandığı'na kesenek ödemeye başlanılan aybaşından bitiş tarihine kadar geçen süredir. Ay başlarından sonra vazifeden ayrılanlar için ayrıldıkları ayın tamamı fiili hizmet müddetinden sayılır. Görevden uzaklaştırılan, görevi ile ilgili olsun veya olmasın herhangi bir suçtan tutuklanan veya gözaltına alınanlardan kanunları gereğince tam veya eksik aylığa müstehak bulunanların (hak edenlerin) emeklilik keseneğine esas aylık ücretlerinin yarısı emeklilik keseneğine esas tutulacaktır. Dolayısıyla bu şekilde geçen sürelerin yarısı fiili hizmet süresinde nazara alınacaktır. Fiili hizmet süresi zammı 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunun 32'inci maddesinde bazı iş veya işyeri şartlarında çalışan memurlara, yaptıkları işten dolayı yıpranmalarını dikkate alarak, bu durumda olanların mağduriyetinin önüne geçebilmek için fiili hizmet müddeti zammı adı altında ek süreler verilerek emeklilikleri kolaylaştırılmaktadır. Fiili hizmet süresi zammı ile verilen süreler aylığa hak kazanmak için beklenen gerekli sürenin hesabında dikkate alındığı gibi emekli aylıklarının hesabında ve ikramiye tahakkukunda da dikkate alınarak fiili hizmet süresi gibi işlem yapılır. Fiili hizmet süresi zammından yararlanabilecek meslek grupları ve fiili hizmet zammı süresi Kanunun 32'inci maddesinde belirtilmiştir. Meslek gruplarına göre fiili hizmet müddeti zammı yıllık 2 ay, 3 ay veya 6 ay olarak değişmektedir. Örneğin, asaleti onaylanmak şartı ile adaylıkta geçirilen süreler dahil polisler, komiserler ve emniyet amirleri ile daha üst düzeydeki emniyet mensupları yıllık 3 ay itibari hizmet zammı almaktadırlar. Lokomotif üzerinde çalışan lokomotif, makinist ve ateşçiler her yıl için 6 ay, maden üretiminde çalışanlardan toprak altına maden çıkarma işlerinde çalışanlar için yıllık 6 ay, Tarım Bakanlığı zirai mücadele ve karantina teşkilatı ile veteriner teşkilatında vazife gören memur ve hizmetliler 2 ay fiili hizmet süresi zammı almaktadırlar. Fiili hizmet süresi için Emekli Sandığı iştirakçileri herhangi bir ödemede bulunmazlar 4447 sayılı Kanun ile, fiili hizmet zammından yararlananların, çalışma sürelerine ilave edilen fiili hizmet zammından üç yılı geçmemek şartı ile yarısının, kademeli geçiş için öngörülen yaş hadlerinden indirilmesi hüküm altına alınmıştı. Ancak Anayasa Mahkemesi Kanunun 205'inci maddesindeki bu hükmü, fiili hizmet zammı olanlarla olmayanlar arasındaki farkın emeklilik süresi açısından da dikkate alınması gerektiği ileri sürerek iptal etmiştir. Anayasa Mahkemesi'nin iptal kararından sonra 4759 sayılı Kanunla fiili hizmet sürelerine zam yapılanların geçici 205'inci maddede belirtilen yaş hadlerinden, hizmetlerine eklenen fiili hizmet süresi zammı kadar indirim yapılması hüküm altına alınmıştır. Örneğin, 40 yaşında olan ve 20 yıl fiili hizmeti olan bir erkek devlet memuru (örneğin polis) 5 yılda fiili hizmet süresi zammı alacaktır. Böylece toplam fiili hizmet süresi 25 yıla çıkmış olacaktır. 4759 sayılı Kanunla öngörülen kademeli geçiş sistemine göre 44 yaşını beklemek zorunda olduğu için ilk bakışta emekli olamayacağı düşünülebilir. Ancak, 5 yıl fiili hizmet zammı süresi yaş haddinden düşüleceğinden bu şahıs için yaş haddi 39'a inecektir. Halen 40 yaşında olduğu için istemesi durumunda hemen emekli olabilecektir. Fiili hizmet süresi zammı hem bağlanacak aylıklar için gerekli bekleme süresinin tamamlanmasında, hem de aylıkların hesaplanmasında dikkate alınmaktadır. Fiili hizmet süresi ayrıca emeklilik ikramiyesi hesabında da değerlendirilmektedir . Kanunun 32'inci maddesinde gösterilen görevlere yıl başından sonra girenlerin fiili hizmet müddet zamları, girdikleri ay hariç olmak üzere, o yılın geri kalan ayları için hesaplanır. Yıl sonundan önce ayrılanların fiili hizmet müddeti zamları da, ayrıldıkları ay da dahil olmak üzere, yılın geçmiş ayları için hesaplanır. Fiili hizmet müddeti zamları, emeklilik muamelelerinde fiili hizmet sayılır. Bu zamların toplamı 8 yılı geçemez. Kanun istisna olarak lokomotif makinist ve ateşçileri 8 yıl kaydına tabi tutmamıştır. İtibari Hizmet Süresi Emekli Sandığı Kanunu'nun 35'inci maddesinde "itibarı hizmet müddeti, T.C.emekli Sandığı Kanunu gereğince bağlanacak aylıklar ve yapılacak kesenek iadesi ve toptan ödemelerin hesabında fiili hizmet müddetlerine eklenen süredir" şeklinde tanımlanmıştır. Kanunun 36'ıncı maddesinde sayılan işlerde (harp ve çatışmaya katılanlar ile dalıcı ve uçucu işlerde çalışan personel için) geçirilen süresinin bir katı itibari hizmet süresi olarak iştirakçinin fiili hizmet süresine eklenmektedir. Fiili hizmet süresine eklenecek itibari hizmet süresinin tamamı üç aydan az ve beş yıldan fazla olamaz İtibari hizmet süresi sadece aylık bağlamada dikkate alınmaktadır. Oysa fiili hizmet zammı süresi aylıkların hesaplaması ile birlikte bağlanacak aylığın hesabı ve ikramiye tutarını belirlemede dikkate alınmaktadır. > Okuyuculara cevaplar * Erkan Kara-Türkiye İş Kurumu tarafından yüzde 40 sakatlık ile işyerinize gönderilen işçinin sakatlık vergi indirimi belgesi olmadığı sürece Sosyal Sigortalar Kanunu'na göre yaşlılık aylığından yararlanarak erken emekli olamaz. Sigortalıların aldıkları raporlar sakatlık vergi indirim belgesi yerine geçmemektedir. Sakatlık vergi indirim belgesi almanın şartları Vergi Usul Kanununda açıklanmıştır. İşçinize çalışma belgesi düzenleyerek defterdarlığa gönderiniz. Oradan uygun hastaneye sevki yapılacak ve sağlık kurulu raporu alması sağlanacaktır. Söz konusu rapor daha sonra Maliye Bakanlığı'na gönderilecek ve yüzde 40 ve üzerinde bir oran gelirse işçinize sakatlık vergi indirim belgesi verilecektir. Bu belge ile işçi ücretlerinden kesilen vergi oranı düşeceği gibi, SSK yaşlılık sigortasından erken emeklilik şartlarından da yararlanacaktır. * Mehmet Yazıcı-Bilindiği gibi Sosyal Sigortalar Kurumu'na yeni tescil edilen işyerlerinde çalışan işçilerin bir aylık süre içinde bildirilmesi gerekir. Genel kural işçilerin çalışmaya başlamadan önce işe girişlerinin SSK'ya verilmesidir. Ancak ilk tescil yapılan işyerleri için bir aylık bildirim süresi vardır. Örneğin, 1 Eylül 2005 tarihinde işyeri bildirgesi verilerek tescil edilen işyerinde 5 kişi çalışmaya başladıysa bu işçilerin işe giriş bildirgeleri bir ay içinde verilebilir. Ancak 20 Eylül tarihinde iki işçi daha çalıştırmaya başladıysanız bu işçilerin girişlerini en geç 19 Eylül günü SSK'ya vermeniz gerekir. Bu işçiler için bir aylık bildirim hakkınız yoktur. Aksi halde cezalı duruma düşersiniz. İşyeri bildirgesine yazdığınız çalışacak işçi sayısından fazla işçi girişi yapmanızda bir mahsur yoktur. Örneğin, işyeri bildirgesine 5 işçi çalışacak yazdınız. Ancak 10 kişi çalışmaya başladıysa hepsinin işe girişini yapabilirsiniz. Böyle bir durumda ceza olmaz. Tersini yaparsanız cezalı duruma düşersiniz.