İşyerinin devir ve intikali

506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununda el değiştirme kavramını tarif eden özel bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak, uygulamada kullanılan bu kavramın kapsadığı hal ve şartlar Kanunun 8. ve 82. maddelerinde mevcuttur. 8. maddenin son fıkrasına göre; "Sigortalı çalıştırılan bir işin veya işyerinin başka bir işverene devrolunması veya intikal etmesi halinde, yeni işveren bildirge vermekle yükümlüdür. Bu işlerde çalışan Sigortalıların sigorta hak ve yükümleri devam eder." 82. maddeye göre; "Sigortalıların çalıştırıldığı işyeri devredilir veya intikal ederse, eski işverenin Kuruma olan sigorta primi ile gecikme zammı borçlarından aynı zamanda yeni işveren de müteselsil en sorumludur. Bu hükme aykırı sözleşmeler muteber değildir." Bu hükümlerden anlaşılacağı üzere, bir işyerinin devir veya intikalinden bahsedilebilmesi için, faaliyet halinde iken bütün tesisat ve işçileri ile birlikte diğer bir işveren tarafından devir alınması veya intikal etmesi lâzımdır. Yapılacak tespit ve değerlendirmelerde hangi hallerin devir ve intikal sayılacağı aşağıda belirtilmiştir. a- İşyerinin başkasına intikali Bir işyerinin işvereni gerçek kişi ise, onun ölümü ile bu işyerinin mirasçısına kalması halinde hukuken küllî bir intikalden söz edilir. Böyle bir işyeri mirasçı tarafından reddedilmeyip kabul edilmişse, çalışmakta olan işçilerin akdi bağları da intikal etmiş olacağından el değiştirme hali meydana gelecektir. b- İşyerinin başkasına devredilmesi Bir işyerinin devri demek onun bütün hukuki neticeleriyle birlikte, yani aktifi ve pasifi, işçisi ve tesisatı ile birlikte faaliyet halinde bir başkasına geçmesi demektir. Bu şartlarla yapılan bir devir anlaşması, çalışanların hizmet akitlerinin kesintisiz olarak devamı, yani yeni işverenin bu akitleri tanımasını kapsayacağından el değiştirme sayılacaktır. Aksi halde, ilk işveren kendi işçilerinin akdini feshederek faaliyetini tatil etmişse ortada 506 sayılı Kanunun tarifine uygun bir işyeri kalmamış olacaktır. Böyle bir işyerini sadece binası, tesisatı, makina ve sair demirbaşları ile başkasına satmak veya kiralamak hukuken mülkiyetin veya kullanma hakkının devredilmesi demektir ki, bu durum el değiştirmenin varlığına yeterli sayılmaz, çalışanların akdi bağlılıklarının da fiilen veya sözleşme ile devredilmiş olması gerekir. c- İşverenin veya işyerinin ünvan ve isim değişikliği Uygulamada sık sık rastlandığı gibi, işverenlerin veya işyerlerinin ticarî ünvanlarında değişiklik olmaktadır. Bir işyerinin işvereni ister gerçek isterse tüzel kişi olsun, başka kişilere devir veya intikal etmeksizin sadece ünvan ve isim değiştirmiş ise el değiştirme yapılmayacaktır. Örneğin; İşveren, "Aslan Limited Şirketi " şeklindeki ticarî ünvanı "Uzmanlar Limited Şirketi " şeklinde değiştirmişse veya gerçek kişiye ait bir işyerinin adı değiştirilirse, bu değişmeler el değiştirme niteliğini taşımayacaktır. d- Bazı iş ve işyerlerinde el değiştirmeyi gerektirmeyen haller 1 - İnşaat işyerlerinde Bir bina inşaatını tümü ile yapmak üzere (yani anahtar teslimi şartiyle) sahibinden, alan müteahhit ,akdin feshedilmesi, inşaatın mühürlenmesi vs. gibi sebeplerle inşaatı yarım bırakır veya bıraktırırsa, kalan işlerin mülk sahibi tarafından çalıştırılan işçilerle tamamlanması veya başka müteahhitlere verilmesi halinde, bir işverenden diğerine hukukî neticeleriyle devir bahis konusu olmayacağından el değiştirme yapılmaz, işe devam eden veya işi ikmal eden adına ayrıca dosya açılır. Aynı şekilde, ihale konusu olup müteahhidi tarafından ikmal edilmeyerek yarım kalmış işlerin ihale makamı tarafından müteahhit nam ve hesabına veya doğrudan doğruya ikmal edilmesi veya ihale yolu ile başka bir müteahhide yaptırılması halinde de el değiştirme yapılmayıp, ayrı dosya açılması gerekmektedir. Ayrıca ihale konusu işlerde müteahhit ihale makamından müsaade almadan, işi başkalarına devretmişse, ihale mevzuatına göre bu devir muteber sayılmayacağı ve müteahhitle yapılmış olan sözleşmenin feshi neticesini doğuracağı için el değiştirme bahis konusu değildir. 2- Diğer geçici ve mevsimlik işlerde el değiştirmeyi gerektirmeyen haller; Fabrika, silo, depo, antrepo, liman, istasyon gibi devamlı işyerlerine ait olup, bunların işverenleri tarafından işçi çalıştırılmaksızın ihale, pazarlık veya sair usullerle rnüteahhitlere verilen taşıma, yükleme, boşaltma, istifleme, balyalama gibi işler yıllık veya mevsimlik olarak yapılan sözleşmelerle veriliyorsa, her yeni sözleşme konusu bağımsız bir iş sayılmaktadır. Bu sebeple el değiştirme hali doğmayacak ve her işin işvereni 506 sayılı Kanun hükümlerine tabi tutulacaktır. Bu tür işlerin, her yıl veya her mevsim aynı müteahhide verilmesi halinde de her ihale konusu iş müstakil olduğundan, her işin ayrıca tescili gerekmektedir. 3 - Şirketlere ait işyerlerinde el değiştirme Bilindiği gibi ticarî şirketler tüzel kişiliği haizdirler. Bir şirkete ait işyeri başka bir tüzel veya gerçek kişiye devredilirse el değiştirme konusudur. İşveren şirket, ticaret Kanunundaki hükümlere uygun olarak başka bir şirket çeşidine dönüşürse, örneğin limited şirket iken anonim olursa bu takdirde işverenin tüzel kişiliği de değişmiş olacağından, ona ait işyerlerinin de el değişikliğine tâbi tutulması icabeder. Adi şirketlerde ise ortakların her biri ayrı ayrı işveren sayıldığından, ortak değişiklikleri bir el değiştirme niteliğindedir. Ancak ortak adedinin azalması veya çoğalması, işveren adedini değiştiren bir husus olduğundan, istenecek yükümlülüklerde ayrı ayrı nazara alınmak üzere, işyeri dosyasındaki işveren listesinde gerekli değişiklikler yapılacaktır.