Ölüm aylığı şartlarını ölüm tarihi belirler

Soru: "1998 yılında vefat eden babamın 730 gün Bağ-Kur prim ödemesi var. Babamın askerlik süresi olan 2 yılını borçlansam bana aylık bağlanır mı?" Ayşe F./Çorum ÖLÜM AYLIĞI İÇİN BELİRLİ BİR SÜRE PRİM ÖDENMESİ GEREKİR İdeal bir sosyal güvenlik anlayışında ölüm halinde aylık bağlanması için prim şartı aranması doğru değildir. Ne zaman ve nereden geleceği belli olmayan ölüm durumunda hak sahiplerine şartsız olarak aylık bağlanması, sosyal devlet olmanın maliyeti olarak görülmeli ve ölen sigortalının hak sahipleri, bu sosyal tehlikenin zararları ile baş başa bırakılmamalıdır. Ancak, Devletin, personel politikasını belirlemede büyük önemi olan emeklilik düzenini aktüeryal dengeleri gözeterek bilimsel verilere göre belirlemesi ve buna göre gerekli yasal düzenlemeleri yapması da zorunludur. Bu düzenin korunması, Anayasa'nın 60. maddesinde yer alan sosyal güvenlik hakkının güvenceye alınması için de zorunlu bir gerekliliktir. Sağlam temellere oturtulmayan bir sosyal güvenlik kuruluşunun emeklilik nedeniyle aktüeryal dengesinin bozulması, sosyal güvenlik sisteminin sürdürülemez bir duruma gelmesine sebep olabilir. Bu bakış açısıyla değerlendirme yaptığımız takdirde, ölüm aylığına hak kazanmada belirli bir süre sigortalı olarak çalışmış olma şartının aranması doğal görülmelidir. Belirtelim ki; Sosyal sigorta sistemini yani primli rejimi benimsemiş ülkelerde, ölen her kişinin hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanmaz. Mutlaka belirli bir süre sigortalı olma ve prim ödeme şartı aranır. Bu şartlar ülkemizde geçmiş yıllarda yasalarla sıkça değiştirilmiştir. Böylesi köklü değişiklikler birçok dul ve yetimimizin emeklilik hakkı olmasına rağmen yeterli bilgi sahibi olmaması nedeniyle emeklilik müracaatında bulunmaması sonucunu da beraberinde getirmiştir. ÖLÜM AYLIĞI ŞARTLARINI ÖLÜM TARİHİ BELİRLER Sigortalının ölümü sonrası geride bıraktığı hak sahiplerinin diğer bir ifade ile aile efratlarının ölüm aylığına hak kazanabilmesinin şartları ölüm tarihi ve hak sahipleri yönünden farklılıklar göstermektedir. En son sigortalılığı 4/a kapsamında bulunan kişinin ölüm tarihi 1 Ekim 2008 tarihinden önce gerçekleşmişse, 506 sayılı Kanun hükümlerine göre ölüm aylığına hak kazanmada aranan şartlar geçerli olur. Sigortalı 1 Ekim 2008 tarihinden sonra ölmüş ise 5510 sayılı Kanunun ölüm sigortası şartlarının sağlanması halinde aile bireylerine ölüm aylığı bağlanır. 1 Ekim 2008 tarihinden sonra ölen ve ölmeden önceki son sigortalılığı 4/a kapsamında olan kişinin hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanabilmesi için, sigortalının ölüm tarihinde; - En az 5 yıl sigortalılık süresinin bulunması, - Her türlü borçlanma hariç en az 900 gün sigorta primi ödenmiş olması veya borçlanma dahil olmak üzere en az 1800 gün prim ödemiş olması, - Ölen kişinin malullük veya yaşlılık aylığı almakta iken ölmesi veya malullük veya yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanmış ancak henüz işlemi tamamlanmamış olması, - Sigortalı olarak çalışmaya başlamaları sebebiyle SGK tarafından bağlanmış bulunan malullük aylığı kesilmiş iken ölümün gerçekleşmiş olması gerekmektedir. ASKERLİK BORÇLANMASI İLE EMEKLİ OLMAK MÜMKÜN OLABİLİR 4/a Kapsamındaki sigortalıları açısından önem arz eden sigortalılık süresi, sigortalının uzun vadeli sigorta kollarına tabi olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarih ile aylık bağlanma talebi arasında geçen süredir. Ölen sigortalılar için ise sigortalılık süresi ilk defa sigortalı olunan/prim ödenen tarih ile ölüm tarihi arasında geçen süredir. Şayet askerlik vazifesinden sonra sigortalı olunmuşsa, sigortalılığın başlangıcı askerlik borçlanması ile borçlanılan süre kadar geriye götürülebilir. Yine sigortalının prim ödeme gün sayısının borçlanma hariç 900 günden fazla olması şartıyla sigortalılık süresinin borçlanma yoluyla 5 yıla çıkarılması durumunda da aylık bağlanma kşartı sağlanmış olur. Örneğin; 01.01.1995-30.06.1996 tarihleri arasında askerlik vazifesi yapan, 1 Ocak 2005 tarihinde ilk defa 4/a kapsamında sigortalısı olarak çalışmaya başlayan sigortalı 15 Aralık 2009 tarihinde vefat etmiştir. Prim ödeme gün sayısı 1215 gün olan sigortalının ölümü 1 Ekim 2008 tarihinden sonra gerçekleştiğinden aylık bağlama kşartları 5510 sayılı Kanun hükümlerine göre belirlenir. 5510 sayılı Kanun hükümlerine göre, ölüm aylığına hak kazanmada aranan, ölen sigortalının sağlığında en az 900 gün prim ödenme şartı gerçekleşmiştir. Ancak sigortalılık süresi 5 yıldan az olduğu için (4 yıl 11 ay 15 gün) hak sahiplerinin en az 16 gün sigortalı adına askerlik borçlanması yapması durumunda sigortalılık süresi 5 yıla yükselir ve bu sayede hak sahipleri aylığa hak kazanacaktır. BAĞ-KUR ŞARTLARINDAN EMEKLİLİKTE MİLAT SAYILAN TARİHLER VAR En son 4/a kapsamında sigortalı iken ölen ve öldüğü tarih 1 Ekim 2008 tarihinden önce olan sigortalıların hak sahiplerinin ölüm aylığına hak kazanabilmeleri için aranan şartlar 506 sayılı Kanun hükümlerine doğrultusunda olacağından, sigortalının ölüm tarihinde en az 5 yıl sigortalılığının bulunması ve sigortalı adına borçlanma dahil 900 gün prim ödenmesi yeterli olacaktır. Örneğin 15 Mart 1998 tarihinde ilk defa sigortalı olan 680 gün prim ödemesi bulunan ve 240 gün askerlik yapan sigortalı 12 Mayıs 2005 tarihinde vefat etmişse hak sahipleri, sigortalı adına 220 gün askerlik borçlanması yaparak borçlanma tutarını ödediği ayı takip eden aybaşından itibaren ölüm aylığına hak kazanabilecektir. 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 1 Ekim 2008 tarihinden sonra ölen ve ölüm öncesi en son 4/b kapsamında sigortalılığı bulunanların hak sahiplerinin ölüm aylığına hak kazanabilmelerinin ilk şartı sigortalının ölüm tarihinde en az 1800 gün prim ödemesinin bulunmasıdır. Şayet sigortalının hizmetleri 1800 günden az ise sigortalı adına hak sahipleri askerlik borçlanması yoluyla prim ödeme gün sayısını 1800'e tamamlayarak aylığa hak kazanabilirler. İkinci ve en önemli şart ise ölen sigortalının genel sağlık sigortası primi dahil kendi sigortalılığından dolayı prim ve prime ilişkin borcunun olmaması veya hak sahipleri tarafından ödenmesidir. 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 1 Ekim 2008 tarihinden önce ölen 4/b kapsamındaki sigortalıların aile bireylerinin ölüm aylığına hak kazanabilmelerinde aranan prim ödeme gün sayısı şartı üç kez değişikliğe uğramıştır. 1 Ekim 2008 tarihinden önce ölen 4/b kapsamındaki sigortalılar için ölüm tarihine göre değişkenlik gösteren şartlar vardır. Buna göre; - 4 Ekim 2000 tarihinden önce ölenler için: 1080 gün prim ödemek, - 4 Ekim 2000 ila 7 Ağustos 2001 tarihleri arasında ölenler için: 1800 gün prim ödemek, - 8 Ağustos 2001 ila 1 Ağustos 2003 tarihleri arasında ölenler için: 1080 gün prim ödemek, - 2 Ağustos 2003 tarihi ve sonrasında sonra ölenler için: 1800 gün prim ödemek, sigortalının geride kalan hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanması için yeterli şarttır. Bu süreleri hak sahipleri borçlanma yoluyla tamamlamayabilir. Örneğin; 15 Şubat 2002 tarihinde ölen 4/b kapsamındaki sigortalının 1162 gün prim ödemesi varsa geride kalan hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanır. HER ZAMAN SON SİGORTALILIĞA GÖRE AYLIK BAĞLANMAYABİLİR 4/b Kapsamından ölüm aylığı bağlanması için en az 1080 gün prim ödeme şartının arandığı ve son sigortalılık türünün 4/a kapsamında olmasına rağmen 4/a kapsamından aylığa hak kazanamayanların (5 yıl sigortalılık şartının oluşmaması) 4/b kapsamından 1080 gün şartını sağlamaları halinde, 4/a kapsamındaki sigortalılık hizmetleri dikkate alınmaksızın 4/b kapsamına göre aylık bağlanması mümkündür. Örneğin; 10 Kasım 1997 tarihinde ölen kişinin, 1 Kasım 1995-31 Aralık 1996 tarihinde 720 gün 4/b sigortalılık hizmeti, 1 Mart 1997-9 Kasım 1997 tarihleri arasında 100 gün 4/a sigortalılık hizmeti var ve sigortalı 1 Ocak 1990-30 Haziran 1991 tarihleri arasında da 540 gün askerlik yapmış ise; son sigortalılık 4/a kapsamında olduğundan borçlanma yapılsa bile 5 yıl sigortalılık süresini sağlanamayacağından hak sahibine 4/a kapsamından aylık bağlanamayacaktır. Ancak adı geçen kişinin hak sahipleri 360 gün askerlik borçlanması yaparsa, 4/b Kapsamından emeklilik için 1080 gün prim ödeme şartı sağlanacak (4/a hizmeti sayılmayacak) ve geride kalan hak sahiplerine 4/b kapsamından ölüm aylığı bağlanacaktır. Okurumuz Ayşe Hanım, babası adına 350 gün askerlik borçlanması yaparsa babasından dolayı kendisine ölüm aylığı bağlanacaktır. Zira babasının ölüm tarihi, 4 Ekim 2000 öncesidir ve bu dönemde en az 1080 gün (3 tam yıl) prim ödedikten sonra ölen Bağ-Kur sigortalılarının hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanabilmektedir.