Yetim aylıklarında adaletsizlik

Ülkemizin üç sosyal güvenlik kurumu olan Emekli Sandığı, Sosyal Sigortalar Kurumu ve Bağ-Kur'un yetim aylığı bağlama şartları birbirinden çok büyük farklılıklar içermektedir. Sosyal güvenlik kurumları arasında norm ve standart birliği olmadığı sıkça dile getirilen bir konu. Vatandaşlarımıza sunulan hizmetlerin, her bir kurumda farklı düzeyde bulunması sosyal güvenlik sistemine olan güveni yok etmiştir. Bu günlerde sosyal güvenlik kurumlarının tek çatı altında toplanmasına yönelik ciddi çalışmalar yapılıyor. Bu çalışmalara katkıda bulunmak ve kurumlar arasında norm ve standart birliği sağlanmasının gerekliliğine ışık tutmak için, bugünkü yazımızda üç kurum arasında yetim aylığına hak kazanmada görülen farklılığı dikkatlerinize sunacağım. Hemen belirtelim ki, üç sosyal güvenlik kurumunda da, sigortalının veya iştirakçinin ölümü halinde, hak sahibi olan eşe bağlanacak dul aylığında birliktelik bulunmaktadır. Gerçekten, dul eşin herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna tabi olarak çalışması, bu kurumlardan gelir veya aylık alıyor olması, üç sosyal güvenlik kurumunun herhangi birinden dul aylığı almasına mani değildir. Bu anlamda dul aylığı için sosyal güvenlik kurumları arasında norm ve standart birliği bulunduğunu söyleyebiliriz. Emekli Sandığı'na ayrıcalık Emekli Sandığı'ndan kız çocukların yetim aylığı alabilmesi için, öncelikle evli bulunmaması gerekiyor. Bir diğer önemli şart, yetim olan kız çocuğunun T.C. Emekli Sandığı'na tabi bir görevde (memur olarak) çalışmamasıdır. Ancak, Emekli Sandığı'ndan yetim aylığı alan kız çocuğu, aynı zamanda kendi çalışmasından dolayı SSK veya Bağ-Kur sigortalısı olabileceği gibi, herhangi bir şekilde SSK veya Bağ-Kur'dan gelir veya aylık almaya hak kazanması durumunda da, bu kurumlardan gelir veya aylık alabilir. Yani Emekli Sandığı'ndan yetim aylığı alan kız çocuğunun diğer kurumlara tabi çalışması, bu kurumlardan gelir veya aylığa hak kazanması yetim aylığının kesilmesine neden olmamaktadır. Emekli Sandığı'ndan durum böyle iken Bağ-Kur'dan yetim aylığı alacak kız çocukları için durum değişmektedir. Zira kız çocuklarının Bağ-Kur'dan yetim aylığına hak kazanabilmesi için, Bağ-Kur sigortalısı olmaması, diğer sosyal güvenlik kurumlarına tabi olarak çalışmaması, kendi çalışmasından dolayı herhangi bir sosyal güvenlik kurumundan gelir veya aylık almaması gerekiyor. Tabii ki, Emekli Sandığı'nda olduğu gibi Bağ-Kur'dan kız çocuğuna yetim aylığı bağlanabilmesi için kız çocuklarının evli bulunmaması, evli olmakla birlikte sonradan boşanmış olması lazım. Bu açıklamadan anlaşılacağı gibi, Bağ-Kur'dan yetim aylığı almakta olan bir kız çocuğu kendi çalışması dışında diğer sosyal güvenlik kurumlarından gelir veya aylık alamaya hak kazanırsa, aynı zamanda yetim aylığı kesilmeyecektir. Örneğin; eşinin ölümünden dolayı SSK'dan dul aylığı alan bir bayan, babasının veya annesinin ölümünden dolayı Bağ-Kur'dan yetim aylığına hak kazanabilir. Ancak, Bağ-Kur'dan yetim aylığı alırken kendi çalışmasından dolayı SSK'dan emekli olursa Bağ-Kur yetim aylığı kesilecektir. SSK'da yetim aylığı huzursuzluğu Sosyal Sigortalar Kurumu'ndan kız çocuklarının yetim aylığına hak kazanabilmesi için evli bulunmaması, kendi çalışmasından dolayı herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna tabi olmaması, diğer sosyal güvenlik kurumlarından gelir veya aylık almaması gerekiyor. Görüldüğü gibi, SSK'dan kız çocuklarının yetim aylığına hak kazanma şartları Emekli Sandığı ve Bağ-Kur'a göre daha zorlaştırılmıştır. Emekli Sandığı'nda evli olmamanın yanı sıra sadece Emekli Sandığı'na tabi çalışmamayı şart koşmakla birlikte, Bağ-Kur'da kendi çalışmasından dolayı herhangi bir kurumdan gelir veya aylık almamayı ve bu kurumlara tabi çalışmayı yasaklamaktadır. Sosyal Sigortalar Kurumu'nda ise, yetim aylığı alan kız çocuğunun herhangi bir kuruma tabi çalışmasını kesin olarak yasakladığı gibi herhangi bir sosyal güvenlik kurumundan sebebi ne olursa olsun gelir veya aylık almayı da yetim aylığını kesme nedeni saymaktadır. Sosyal Sigortalar Kurumu'nca bağlanan yetim aylığına hak kazanma şartlarının bu şekilde ağırlaştırılması 6 Ağustos 2003 tarihinde Resmi Gazete'de yayımlanan 4958 sayılı Kanunla olmuştur. Söz konusu kanun değişikliği ile birlikte daha önceden bağlanan yetim aylıklarının bir kısmı kesilmeye başlandı. Bugüne kadar bir yıl içinde yaklaşık 25 bin kişinin dul ve yetim aylığının kesildiği ifade ediliyor. Bu durum haklı olarak vatandaşlar arasında huzursuzluğa neden olmaktadır. Aynı şartlar altında Emekli Sandığı ve Bağ-Kur'dan yetim aylığı alan kişilerin aylığı kesilmezken Sosyal Sigortalar Kurumu'ndan yetim aylığı alanların aylığının kesilmesi çifte standart olarak yorumlanıyor. Yeni düzenleme getirilmeli SSK'nın bu uygulaması şüphesiz yasadan kaynaklanmaktadır. Kurumun uygulamasında kanunlara aykırı bir durum söz konusu değildir. Ancak, hak sahiplerinin yakınmaları Başbakana kadar ulaştığı için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bu durumun düzeltilmesi yönünde çalışmalar başlattı. Bir kanun değişikliği ile kısmen çözülecek bu çarpık durumun sosyal güvenlik kurumlarının tek çatı altında toplanması çalışmalarında daha dikkatli incelenmesi gerekiyor. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının hazırladığı tasarı Bağ-Kur ve SSK arasındaki farklılığı gidermektedir. Ancak Emekli Sandığı'ndan yetim aylığı alanların ayrıcalığı bu tasarının kanunlaşmasından sonra da devam edecek. Bize göre üç kurum arasında yetim aylığını kazanma şartlarında bir farklılık olmayan düzenlemenin gündeme alınması gerekiyor.