İlk anayasamız

İlk anayasamız Kanun-u Esasi 1876 tarihlidir. Fakat bundan önce de bazı anayasal hareketler olmuştur. Bunlar Sultan II. Mahmud'un yenilikçiliği ile başlamıştır. Gülhane Hattı Humayunu, (Ki yönetim ilkelerine ayrılmış bir Klavuz ve Haklar belgesidir. 1856 Islahat Fermanı gibi Osmanlı devlet ideolojisinin temel unsuru adalet fikri idi adalet mülkün 'egemenliğin' temelidir) düsturu bunu anlatır. 1. Meşrutiyet dönemi 1876 Kanun-u Esasi ile başlar. 15 yıllık Sultan Abdülaziz saltanatı(1861-1876) bir barış dönemi görüntüsü verir fakat bunun bedeli ağır biçimde ödendi. Batılı devletlere destekleri karşılığında sağlanan ekonomik kolaylıklar ve çıkarlar, savurganlık ve borçlanma politikası Osmanlı ekonomisinin çöküşünü ve mali iflasını hazırladı. Ayrıca iç ayaklanmalar ve bunların sonucunda pek çok eyaletin özerk statüsüne kavuşması da (Karadağ, Sırbistan, Eflak, Boğdan, Lübnan, Girit, Hersek, Bulgaristan, Mısır) siyasal birliği yeniden kurma fikrinin iflasını göstermiştir. Bir direniş başladı. Bunun ilk uç verişi 1859'daki başarısız bir darbe girişimidir. Sanıkları Kuleli Kışlasında yargıladıkları için Kuleli Vakası diye anılan bu olay birkaç din adamı ve subayın kurdukları gizli bir örgütün imzasını taşıyordu. Tanzimat döneminin asıl muhalefet hareketini Genç Osmanlılar oluşturdu. Tanzimat demokrat fikirlerin de ülkeye girmesine zemin oluşturmuştu. Şinasi, Namık Kemal, Ali Suavi, Ziya Paşa gibi aydınlar basın aracılığı ile liberal reformist fikirlerin ülkeye taşınmasına hizmet etti. 1867'de başarısız bir darbe girişiminden sonra Avrupa'ya kaçan İttifak-ı Hamiyet örgütü mensubu radikaller Genç Osmanlılar Cemiyeti adı altında yeniden örgütlendiler. Bunların başına sonunda Mithat Paşa geçti (11 mayıs 1876'da medrese öğrencilerinin Talebe Umum Hareketi isyanına Sultan Abdülaziz, Sadrazam Rus taraftarı Mahmud Nedim Paşa'yı azletti, yerine Mütercim Mehmet Paşayı atadı. Hüseyin Avni Paşa Serasker olup Mithat Paşa kabineye girdi. Mahmud Nedim Paşanın yeniden göreve getirilmesinden korkan Mütercim Rüştü Paşa, Hüseyin Avni Paşa, Sultan Abdülaziz'i tahttan indirdi. (29 Mayıs 1876) yerine Sultan 5. Murad'ı geçirdi. 5. Murad'ın ruhsal durumu bozuldu. 93 günlük saltanattan sonra tahttan indirildi. Meşrutiyet sözü veren II. Abdülhamid tahta geçirildi. Mithat Paşa Kanun-u Cedide'yi hazırladı. Bunu ülke şartlarına uygun görmeyen padişah, Said Paşaya Fransız Anayasalarını (1814, 1850, 1875) getirtti. İkinci taslak böyle oluştu. Anayasayı hazırlamakla görevli resmi bir komisyon kuruldu, 28 kişiden ibaret (2 asker 3'ü Hristiyan 16 sivil bürokrat ve 10 kişi ulemadan). Cemiyet-i Mahsusa adlı bu komisyon asıl anayasa tasarısını hazırladı. Sadrazamlığa getirilmiş Mithat Paşa başkanlığındaki vekiller heyetinden metin 28 Aralık 1876'da padişah tarafından kabul ve ilan edildi. Bu anayasada halkı temsil eden bir yasama organ ya da Kurucu Meclis yoktur. Halk oylaması da söz konusu değildir.