Irak'ın kısa tarihi -I-

Kısaca Irak'ın kurulmasına temas edeceğim... Basra Körfezi'nden Anadolu'ya kadar uzanan Mezopotamya'da avcılık ve toplayıcılık aşamasından yerleşik hayata geçiş yaklaşık 12 bin yıl öncesine dayanır. Buranın Osmanlılara kadar sakinlerini ismen zikredeceğim: Sümerler, Akadlar, Babil devleti, Asurlular, Keldaniler, Persler, Büyük İskender, Selenkoslar, Pars İmparatorluğu, Romalılar, Sasaniler. Miladi 3. yüzyıldan 7. yüzyıla kadar Romalılar sonra Bizanslılar'la Sasaniler arasında sürekli savaşlar oldu. 7. yüzyılın ilk yarısında Arap istilasıyla bölgeye Irak denmeye başlandı. İslam dünyasında öne çıkan Arap, İranlı ve Türk çatışmasının ortak noktalarından biri oldu. Bölge İslam dünyasını bölen çeşitli mezhep ve akımlara beşiklik etti. Sasani hükümdarlarının Bedevi akınlarını durdurmak için bağımlı bir devlet olarak desteklediği Lahmiler'in Fırat kıyısındaki başkenti Hire, zamanla canlı bir Arap kültürü merkezine dönüştü. Saad bin Vakkas'ın Kadisiye'de Sasanilere karşı kazandığı zafer (637) Müslüman Araplara doğuya yayılma yolunu açtı. Nihavent'te Sasanilere indirilen son darbe (642) Mezopotamya'nın yanı sıra İran'ın batı ve orta kesiminin de Arapların eğmenliğine girmesini sağladı. Bu dönemde askeri merkezler olarak kurulan Basra ve Kûfe zengin kentlere dönüşerek her açıdan büyük önem kazandı... Bölgeye daha sonra da Selçukluların, bundan sonra da Moğolların egemen olduklarını görüyoruz. Sonra sırasıyla Karakoyunlular ve Akkoyunlular geldi. 1508'de Bağdat'ın düşmesiyle Irak'ın tümü Safevilerin eline geçti. Yavuz Sultan Selim Çaldıran'da Safevileri yendi. Dicle'nin doğusundaki bazı Kürt bölgelerini ele geçirdi (1515-1517) İran'ın Şii hanedanı Safevilerin yönetimine girdi büyük bölümü bir süre sonra Safevi egemenliğinde kaldı. I. Süleyman'ın 1534'te Bağdat'ı almasıyla Irak tamamen Osmanlı yönetimine geçti. Basra'nın Osmanlılara direnişi 1564'te kırıldı. Böylece sık sık mezhep çatışmalarına sahne olan ülkede sünni egemenliği kurulmuş oldu. Osmanlılar ülkeyi Bağdat, Basra, Musul, Şehrizar ve El Hassa biçiminde beş eyalete ayırdı. 17. asırda Bağdat subaşı Bekir Paşa'nın ayaklanmasının ardından Bağdat yeniden Safevilerin eline geçti (1523). Birçok yapıyı ve camiyi yıkan İranlılar binlerce kişiyi öldürdü. 4. Murad 1638'de Bağdat'ı geri aldı. 1639'da Kasr-ı Şirin anlaşması iki devlet arasında bir sınır çizdi. Daha sonra önemli olarak Mithad Paşa'nın valiliği sırasında (1859-1872) vilayet sistemine geçildi... Konuya, haftaya devam edeceğiz.