Kamu denetimi-ombudsman

Hakkında bir haksızlık yapıldığına inanan her vatandaşın önünde yargı yolu mevcuttur, mahkemelere başvurabilir. Ancak bu yol mahkeme harçları, avukat tutma vs. bakımından masraflı olup çok zaman almaktadır. Ayrıca yargı yolu her şeyi halletmez. Hakkaniyet, uygunluk ve yerindelik yönünden de olay veya eylemin incelenmesi ve araştırılması gereklidir. Bunun için Kamu Denetçisi (Ombudsmanlık) müessesesi kurulmuştur. İdarenin yetkilerini doğru kullanması için mevcut garantilere ilâve olarak kurulan bu kurum yönetimin artan önemi ve mevcut garantilerin zayıflığı sebebiyle gereken bir ilâve olarak düşünülmüştür. Ombudsmana müracaatta çok az formalite vardır ve hiç masraf yoktur. Buna mukabil Ombudsman idari kararları durdurmaz ve değiştiremez, o sadece önüne getirilen konuda görüşünü söyler. Ombudsman münhasıran şikayetlere bakan bir müessese değildir, o kendi teşebbüsü ile tahkikat açabilir. Genellikle Ombudsman, Hükûmetin yönettiği her yeri mesela hapishaneleri ve askerî karargâhları teftiş eder. Ombudsman bir hakim veya hakem değildir. İlk Ombudsmanlığın, İsveç'te On İkinci Şarl tarafından kurulduğunu biliyoruz. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra İnsan Haklarının Savunması için çok faydalı bir müessese olduğu anlaşılınca pek çok ülke bunu benimsemiştir. Vatandaşın haklarının bütün imkanlarla sağlanması ve savunulması görüşünde olduğundan 1968 yılından Yargıtayımızın 100. Yıldönümü münasebetiyle yayınlanan "Armağan"a "Vatandaşı İdarenin Yetki Tecavüzüne Karşı Koruyan (Ombudsman) Müessesesi" adlı makaleyi yazdım. Kanaatimce bu Türkiye'de bu konudaki ilk makale idi. Genellikle Ombudsman'ın kabul edilmiş bir tarifi bulunmamaktadır. Fakat İdareye karşı Vatandaşı koruyan Müessese diye genel bir tarif verilebilir. Ombudsman'a Türkçe'de çok ad verilmiştir. Vatandaş sözcüsü, düzeltici, kamu hakemi gibi. Yasada Kamu Denetçisi denilmektedir. 1968'deki makalemden sonra bu kez gazetelerde Ombudsman müessesesinin tanınması için pek çok makale yazdım. Ayrıca değerli devlet adamı eski Bakan Tınaz Titiz ve değerli gazeteci Necati Doğru ile TRT 2'de 45 dakika Ombudsman konusunu anlattık. Bu konuda etraflı incelemelerimi ihtiva eden kitabımı 6 ay önce Sayın Cumhurbaşkanımız Abdullah Gül ve Sayın Başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan'a posta ile yolladım...