Polonya kamu denetçisi (ombudsmanı)
Komünist boyunduruktan kurtulur kurtulmaz 15 Temmuz 1987 tarihli bir kanunla 1 Ocak 1988'den itibaren Polonya'da Kamu Hakları'nın Korunması İçin Komiserlik Ofisi kurulmuştur. Polonya'da bu ofisin kurulması dünyada Ombudsman kavramının süratle yayılmasının bir sonucudur. 1980'lerin başından beri Polonya meşruluk teminatlarını kuvvetlendiren müesseseleri bakımından artan bir ilgi göstermektedir. İdari mahkemeler 1980'de, Anayasa Mahkemesi 1985'te açılmıştır. Ayrıca 1982'de Devlet Mahkemesi kurulmuştur. 1988 Nisan'ından itibaren Komiser'in faaliyetinin hukuki esasları Anayasa ile bildirilmiştir. Bir Ombudsman atanması üniversiteler ve diğer akademik çevrelerce çok desteklenmekte idi. Bir parti dışı hareket olan Milli Yeniden Doğuş için Vatansever Hareket 1983'te bunu benimsedi. Milli Yeniden Doğuş Hareketi Devlet menfaatine ve sosyal yeniden kalkınma için uğraşan bütün kamu örgütlerini ve kişileri içermekte idi. Yoğun konsültasyon danışmadan sonra bir yasa tasarısı hazırlandı. Bu konudaki bazı mütalaalar eleştiriseldi. Teorik olarak Komiserin kendi yetkisinin olmadığı faaliyetinin diğer heyetler ve ofislerin faaliyetlerine bağlı olduğu ileri sürülüyordu. 1987 Yasası mamafih Polonya Parlamentosu'nun Kamu Hakları'nın Korunması için bir Komiser tayinini öngörüyordu. Komiserin, Polonya vatandaşı ve hukuk bilgisi olmalı idi. Profesyonel tecrübesi ve şahsi otoritesi bulunmalı idi. Ofis süresi dört yıl olup tekrar seçilmesi mümkündür. Bu süre Parlamento'nun süresinden ayrı olmalıdır. Komiser sadece Parlamentoya hesap verir diğer devlet organlarından bağımsızdır. Başka bir memuriyeti veya işi olmaz. Görevi süresince hukuki takipten masundur. Komiserin yetkileri geniştir haklar ve hürriyetlerin korunması bakımından Komiser, Polonya örgütlerinin, heyetlerinin ve müesseselerinin adaletin temel kavramlarını ihlal edip etmediklerini inceler. Bu surette Komiser sadece İdari örgütlerin faaliyetleri ile değil fakat kamu örgütlerinin faaliyetleri ile de meşgul olur. Mesela eski Muharipler Derneğinin faaliyetlerini de inceler, Derneğin eski muhariplik sıfatı tanımasını kontrol eder. Mahkemelerin yönetimini de inceler fakat hakimlerin bağımsızlığına karışamaz yalnız davaların mahkemelere geç gelmesi gibi konuları ele alır. Komiser idari heyetlerin faaliyetlerini yalnız meşruluk bakımından değil fakat etik ve ahlak bakımından da kontrol eder. Mamafih bu son halde durumu yetkili makama sunmakla yetinir. Bir ombudsmanın klasik modeline uygun olarak Komiser ilgili kişinin müracaatı üzerine harekete geçer. Mamafih kendi teşebbüsü ile de işe başlayabilir. Müracaat için özel şekil aranmaz ve bir harç da alınmaz. Komiser önündeki usulde resmi şekle bağlı değildir. Müracaatları kendi kararına göre sıralar ve inceler 1987 yasası hiç zaman aşımı öngörmemiştir. Nitekim Komisere verilen bazı müracaatlar Birinci Dünya Savaşından hemen sonraki zamana aittir. Yasa Komiser'in faaliyetlerini münhasıran Polonya vatandaşlarının müracaatlarına hasretmemiştir. Yasanın 12. bendine göre Komiser'in yapacağı şey hakkında şikayet edilen makama yönelmektir. Mamafih bu yol yerine Komiser 1) Şikayet edilen makamın üstündeki makama müracaat ederek yasadaki tedbirlerin alınmasını sağlar. 2) Derhal kamu davası açılmasını isteyebilir veya açılmış kamu davasına katılır. 3) Cezai takibatın başlamasını isteyebilir. 4) Disiplin takibatının başlamasını isteyebilir. 5) İdari takibatın başlamasını isteyebilir. 6) İdari kararlara karşı temyize gider. 7) Herhangi bir mahkeme kararına karşı olağanüstü temyize gider. 8) Vatandaşların hakları ve hürriyetleri bakımından yasama yetkisine sahip heyetlere hukuki hükümleri ihdas etmek veya değiştirmek talebinde bulunur. 9) Anayasa Mahkemesine parlamento yasaları ile sonraki yasaların uygunluğu konusunda müracaat eder. 10) İlgili heyetlere, örgütlere veya müesseselere değerlendirmelerini ve kararlarını açıklar. Komiser Parlamentoya haklar ve hürriyetlere ne derece riayet edildiğini gösterir raporlar verir (Polish Ombudsman, International and Comparative Law Quaterly. Vo139. January 1990 P206 ve devamı.)