88. Yıl

Cumhuriyet, Atatürk'ün istediği rejimdir. Bu rejimi Atatürk, kendisi gibi Osmanlı generalleri, subayları, devlet adamları, aydınları ile kurdu. Hiçbiri cumhuriyetçi değildi. Ancak Atatürk, "cumhuriyet" deyince, uyum sağladılar. Zira O, muzaffer başkomutandı. İmparatorluğumuzun bütün taht şehirlerini düşmandan geri almıştı. Müttefiklerimiz Almanya imparatorluğu, Avusturya-Macaristan imparatorluğu ve Bulgaristan krallığı, kendilerine zorla kabûl ettirilen insafsız barış anlaşmalarını kabullendikleri halde, yalnız Türkiye karşı çıkabilmişti. Atatürk, tarihteki istisnasız bütün devlet adamları gibi elbette eleştirilebilir, eleştirilmelidir. Eleştiriyi, 1918-39 Avrupa tarihi uzmanı olabilen tarihçilerin yapması daha doğru ve verimlidir. Hiçbir kişi, günümüzün şartlarına çekilerek değerlendirilemez. Devlet adamlarının, millî kahramanların mutlaka muhalifleri vardır. Atatürk'ün arkadaşlarının çoğunun da onu sevmedikleri malûmdur. Ancak eleştiri, hakarete dönüştürülürse, eleştirilikten çıkar. Atatürk hiç şüphesiz millî kahramanımızdır. 1000 (bin) yıl öyle kalacaktır. Hakaret millî duyguyu incitir. Cumhuriyet, Fransa'da 1792'de Birinci Cumhuriyet'in ilânı ile başlayan bir rejimdir. Ondan önce bütün Avrupa'da ancak İsviçre ve Venedik'te cumhuriyet vardı. Bütün dünya monarşi ile yönetiliyordu. Fransa gibi o devrin çok büyük bir devletinin bile cumhuriyeti sürekli hâle getirebilmesi uzun sürdü. Mutlak krallık, meşrûtî krallık, imparatorluk gibi rejimler araya girdi. 1871'de Birinci Cumhuriyet ile rejim yerleşti. 1918'e kadar da yalnız Portekiz'de cumhuriyet kurulabildi (1910). 1914-1918'de Avrupa medeniyetinin 1. toptan intihar teşebbüsünden sonra, Avrupa'da en büyük monarşiler cumhuriyete dönüştü, cumhuriyetler faşist (Rusya'da komünist) çok teşkilâtlı ve çok otoriyet diktatörlükler hâlini aldı. İnanılması zor, sadece 21 yıl sonra Avrupa, ikinci toptan intihar teşebbüsünü tamamladı (1939-1945). Birkaç monarşi daha cumhuriyete geçti. Her iki cihan savaşı sonunda da Birleşik Amerika'nın monarşilerden hoşlanmaması ağır bastı. Olanca millî kültürümüz Osmanlı döneminde oluştuğu için, hızlı kültür değişmesi, çok zararlı oldu. Osmanlı ile Atatürk'ü barışık şekilde algılayamayan nesiller yetişti. Cumhuriyetimizin 88. yılını, Van'da zelzele felâketine uğramış bir millet olarak, daha basit, fakat daha canlı kutlayacağız. Yarınki cumartesi sohbetimde, Türkler'in kökenlerinden günümüze tarih içindeki yolculuğumuzu sunacağım.