Alman ve Kürt faktörleri
Ermeni tehcîri olayında (1915-16) Alman ve Kürt faktörleri pas geçilmiştir. 1915 yılının ilk günlerinden başlıyarak Ermeniler, Doğu ve Orta Anadolu'da meskûn yerleri bastılar. On binlerce Müslüman'ı öldürdüler. Ruslar karşısında yenilip çekilen Üçüncü Ordu'muzun birliklerini vurdular. Türk birliklerinde hizmet gören müttefiklerimiz Almanya ve Avusturya imparatorlukları subaylarını tedirgin ettiler. Çanakkale'de ölüm kalım savaşı yaptığımız günlerdi. Hâkan-halîfeye bile hükûmet, işgal tehlikesine giren İstanbul'dan ayrılıp Konya'ya gitmeyi önermişti. Ermeniler'in Anadolu'da öldürdükleri Müslümanlar'ın en büyük çoğunluğu Kürtler'di. Osmanlı istatistiklerinde bütün Hıristiyan mezhep grupları ayrı ayrı gösterildiği halde Müslümanlar ana dillerine göre ayrılmamışlardır. Onun için öldürülenlerin ne kadarının Kürt olduğunu söylemek kaabil değildir. Ancak yüzde 80-90 tahmininde bulunmak gerçek sayılabilir. Osmanlı vatandaşı Ermeniler'in ayaklanıp, erkekleri askere alınmış yerleri yakıp yıkmaları, Ruslar'ın güneye doğru inmelerinde yardımcı olmaları, Berlin'i telaşlandırdı. Almanya imparatorluk genel kurmayı, Anadolu Ermenileri'nin Türkiye imparatorluğunun güneyine, bugünki Irak, Suriye, Lübnan eyaletlerine sürülmelerini öğütledi. Bu tavsiyeyi Berlin, İstanbul'da harbiye nezaretinde fiilî başkomutan Enver Paşa'nın genel kurmay başkanı General Bronsart von Schellendorf Paşa aracılığı ile yaptı. Bronsart Paşa, amcası ve babası Prusya genel kurmay başkanlığı yapmış ve Prusya kurmay sınıfını kurmuş ünlü askerler olan bir generaldi. Enver Paşa, dahiliye nâzırı Talat Bey'i tehcîr (zorunlu göç) için ikna etti. Tehcîr sırasında Ermeni kafilelerini, eski Hamidiye alayları mensubu Kürt aşiretleri vurdu. Kafilelerin Türk muhafız askerleri yetersizdi. Her birinin ailesi, malı, mülkü Ermeni çetelerince mahv edilmiş Kürtler'e karşı ateş açmak mümkün değildi. Ancak daha fazla Ermeni, Kürtler ve Türkler gibi, açlık, bilhassa salgın hastalıklarda kırıldı. Gene de çoğu güney eyaletlerimize ulaştılar ki bugünki diaspora onların çocuklarıdır.