Anayasa çeşitlemesi

1961 ve 1982 Anayasaları, TBMM'nin bir kısım yetkilerini, bürokrasi, yargıya ve belirsiz faktörlere devreder, millî iradeyi kısıtlar. Hâkimiyet kayıtsız şartsız milletindir temel ilkesi ihlâl edilir, Meclis'in duvarında bir döviz hâlinde kalır. 1961 ve 1982 Anayasaları'nın felsefesi veya endişesi, milletin yanlış partilere oy verebileceği vehmine dayanır. Bu vehim, henüz çözülemedi. Zira 12 Eylül'ün siyasî yelpazeyi düzenlemeye girişmek hatası, dengeyi bozdu. Gelenekleşmekte bulunan partiler kapatıldı, dağıtıldı, tekrar açıldı, yanlışlar yapıldı ve bugünki durum ortaya çıktı. İlk anayasamız 23 Aralık 1876 günü yürürlüğe girdi. 125 yıl eder. 21. yüzyıla, Türkiye'ye yakışır, kısa, kunt, anlamlı, vatandaş haklarına dayalı, çağdaş normlara paralel bir anayasa yapamadık. Herkesin değişmesini istediği halde yerinde duruyor. Başlıca sebep, her partinin, değişikliği kendi partisi açısından görmesidir. 1787 tarihli ABD Anayasası, sadece 10 defa kısa tadiller geçirerek günümüze geldi. Amerikalılar, federasyon olmanın da etkisiyle, anayasa ile oynamaktan nefret ederler. İngiltere'nin, günümüze kadar anayasası olmadı, olacağı da yoktur. Zira İngilizler, devleti bağlıyacak kayıt ve şartlardan çekinirler. En derin devlet, dün de, bugün de, İngiltere'dekidir. Demokrasinin beşiği bulunan bu ülke, birkaç temel yasa ve daha çok geleneklerle yönetilir. Anayasa değiştirmek rekoru Fransa'nındır. İbtilâ, tutku hâlindedir. 1789'dan bu yana sürekli anayasa değiştirmiştir. Zira İngiltere ve ABD'deki siyasî istikrar yoktur. Cumhuriyet, krallık, imparatorluk rejimleri, biribirini izler. Bugünki 5. Cumhuriyet Anayasası, 1958 tarihlidir. De Gaulle'ü iktidara getirmek için hazırlanmıştır. Yarı başkanlık sistemi ile parlamanter Avrupa demokrasisini zorlamıştır. Bu bakımdan ben, Fransa'nın yeni bir anayasa ile yarı başkanlıktan tam parlamanter Avrupa düzenine döneceğini düşünebiliyorum. Daha fazla örneğe sütunum yeterli değil. Anayasaların, milletlerin karakterleri ile ilgileri açıktır.