İkinci Abdülhamid, bugün gerek milliyetçiler, gerek dindarlarca çok seviliyor. Nihal Atsız'ın ulu hâkan dediği bu hükümdarın politik dehası tarih ilmi bakımından kabûl ediliyor. 1842'de doğan, 1876'da hâkan-halîfe olan, 1878'den 1900'e kadar 3 kıt'ada muazzam Türk imparatorluğunu şahsen yöneten, 1909'da tahttan indirilip 1918'de ölen İkinci Abdülhamîd'in ideolojisini öğrenmek istemez misiniz? Hemen cevap vereyim: Hem Osmanlıcı, hem İslâm birlikçisi, hem Türk milliyetçisi idi. İnanması zor gibi görünüyor, ayniyle gerçektir. Bir gerçek daha var ki, daha şaşırtıcıdır: Her üç ana temayülün mensupları da Sultan Abdülhamîd'i kendi ideolojierinden sanmışlardır. Yönettiği onca millete bu duyguyu verebilecek bir politikacı her devirde her çeşit siyasetçi tarafından dâhî sayılır. Onun hükümran ve hükümdar bulunduğu topraklar üzerinde bugün iki düzine bağımsız devlet yaşıyor. Sultan Abdülhamid iç dünyasında hangi ideolojiye yakınlık duyuyordu? sorusunun cevabı ise şöyledir: Reşid Paşa'nın düzenleyip Âlî Paşa'nın tamamladığı Tanzimat rejimini izlemiştir. Onun dönemindeki Batılılaşma'nın (Osm. Teceddüd), daha hacimli gerçekleştiğine dikkat edilmelidir. Cumhuriyeti kuranlar onun okullarında okuyup yetişmişlerdir. Ünlü İttihâd-ı İslâm siyasetine gelince, çok azgın hâle gelen Batı emperyalizmine karşı kullanmış ve ondan sonra günümüze kadar bir daha aynı başarı gösterilememiştir. Türk Milliyetçiliğine sempatisi ise tabiidir, ırkına çekmiştir. AK Parti, İslâm öğretisinden gelir ve bu tarafı ile Sultan Hamîd'i beğenir. Ancak şimdi bu parti, tıpkı İkinci Abdülhamid gibi milliyetçiliği de kucaklamaya teşebbüs ediyor. Onun gibi, bir kaç zümreye birden ben de sizdenim! duygusunu vermek istiyor. Nedense artık ulus-devlet denen millî devletin yönetimindeki zorluklara muhâtab olanlar, İstanbul'dan Yemen'e, Libya'ya, Makedonya'ya teğmen ve kaymakam atayan bir imparatorluğu İngiliz, Fransız, Amerikan'dan iyi yöneten atalarını, hayranlıkla karışık bir takdir hissi ile hatırlamalıdır. Osmanlı, Türkiye Cumhuriyeti'ni de kurarak, Türk milletinin devamını sağladı.