Zürih ve sonrası

Zürih Protokolü, uygulamaya geçilmediği takdirde, temenni mahiyetinde kalır. Ermenistan için hayatî sorun, Türkiye sınırının açılması ve Karadeniz'e ulaşılabilmesidir. Türkiye ve Azerbaycan içinse, işgal altındaki Âzerî topraklarının iadesi... Protokolün imza törenine, işgal altındaki Âzerî topraklarının boşaltılması ile görevli Minsk Grubu denen devletlerin, ABD, Rusya ve Fransa'nın dışişleri bakanları katıldılar. Bilhassa Hillary Clinton, Başkan Obama'nın kesin tavrına uyarak, Türk-Ermeni yakınlaşmasının gerçekleşmesi için bütün nüfuzunu kullandı. İsviçre'nin finans merkezi en büyük şehrinde, İsviçre dışişleri bakanı hanım, iki tarafın arasını bulmaya çok çalıştı. AB dışişlerini temsil eden Solana ile Avrupa Konseyi dönem başkanı Slovenya'nın genç dışişleri bakanı da hazır bulundular. Ancak protokolün yürürlüğe girmesi, iki taraf meclislerinin kabulüne bağlıdır. AK Parti kolayca geçirir, muhalefet oy vermeyecektir. Ama sonra ne olacaktır? Minsk Grubu, uzun yıllar havanda su dövmüş, 7 Âzerî ilçesi+Dağlık Karabağ otonom yöresinin Ermenilerce hazmedilmesine çalışılmıştır. Bu politika bugün değişse bile, Türkiye, işgal sona ermeden sınırı açarsa, Azerbaycan'la ilişkiler bozulacaktır. Binaenaleyh şimdi ilk girişimin Ermenilerden gelmesi, sonra sınırın açılması bekleniyor. Ermenistan yönetimi ise, Taşnak muhalefeti ile karşı karşıyadır. Taşnaklar'ın yeniden kan dökmeye başlamasından çekinmektedir. Ermeni diasporasının baskısı ise çok arttı. 1 milyon Âzerî'nin sürüldüğü 7 ilçeyi geri verse bile, Dağlık Karabağ bahsi uzayacaktır. Burası, Azerbaycan Cumhuriyeti için otonom Ermeni bölgesi idi. Şimdi Ermenistan Cumhuriyeti'ne bağlı otonom Ermeni yöresidir! Rasyonel politikaya girebilirse, sınırları açılan Ermenistan'a, Karabağ'dan on değil, yüz misli kâr getireceği âşikârdır. Azerbaycan'a gelince, Türkiye sınırları kapattı diye topraklarını geri alamadı, alacağı da yoktur. Aliyev, milletvekillerini gene Ankara'ya salacaktır. Sonra ne olacaktır? Hiç belli değil gibidir. Ancak Türk-Ermeni yakınlaşması çok önemli bir gelişmedir. Fanatikler bozmazlarsa, her tarafa barış ve refah sağlar.