Avrupalı ressamların Türk halısı aşkı! Boya ile dokudular halılara isim oldular

MURAT ÖZTEKİN'İN HABERİ - Batı, asırlar boyunca Anadolu’nun birçok “hazinesine” alaka gösterdi. Tabii, bunlar sadece arkeolojik eserler değildi! 13. asırda yaşayan gezgin Marco Polo “Dünyanın en iyi halıları Konya’da dokunur” demişti. Avrupalılar, özellikle Haçlı Seferleri esnasında daha evvel benzerine rastlamadıkları Doğu’daki halıları görüp hayran kaldılar. Anadolu halıları da bunların başında geldi. Derken âdeta Batı’dan Doğu’ya bir halı göçü başladı... 16. yüzyıla gelindiğinde Türk halıları artık Avrupa’daki malikâne ve saraylarının vazgeçilmez unsurlarıydı. İngiltere’deki kiliselerin merasimlerinde bile Anadolu halıları seriliyordu. 

Enteresandır ki Türk halılarının maddi kıymeti o devirde Rönesans sanatçılarının heykellerini bile geride bırakabilmekteydi. Tarihî kayıtlara bakıldığında Anadolu halıları, Donatello heykellerinden daha pahalıydı. Mesela İtalyan devlet adamı Lorenzo Medici’ye ait bir Türk halısı 70 florin iken, Donatello’nun bronz Aziz Yahya heykeli 50 florindi.

SADECE YERE SERİLMEDİLER

Tabii, halılar sadece yerde kalmadı, giderek bir statü sembolü olarak da Avrupalı ressamların tuvallerine kadar girdi. Yıllar sonra Türklerin hayran olacağı ve hunharca taklit edeceği Batı resmi, Türk halılarının motifleriyle zenginleşmişti! Hristiyan sanatı üzerindeki bu İslam tesiri oldukça dikkat çekiciydi. 

MEMLING, HOLBEIN, LOTTO…

Zamanla sanat eserlerinde Türk halılarına yer vermek de trend oldu. İşin enteresan yanı Avrupalı ressamların tablolarında yer verdiği bazı halı çeşitleri, o ressamların isimleriyle anılmaya başladı. Memling halısı, Holbein halıları, Lotto ve diğerleri...

Mesela ortası sekizgenlerle dolu karelerin yer aldığı halılar hâlâ Holbein halıları olarak bilinmekte. Zira 16. asır Alman ressamı Hans Holbein, portresini yaptığı asilzadelerin tablolarına bu halıları ilave etti. Âdeta boya ile halı dokudu; görenleri hayranlığa sevk edecek şekilde ustaca ve detaylı halı tasvirleri ortaya çıkardı. Mesela şimdi Berlin Staatliche Museen’de bulunan “Tüccar Georg Gisze’nin Portresi” ve Londra National Gallery’de bulunan “Fransız Elçileri” o eserlerdendir. 

DİNÎ RESİMLERDE TÜRK TESİRİ

Venedikli ressam Lorenzo Lotto da Türk halılarına isim olan ressamlardandı. Bitki motiflerinin yoğun olduğu Uşak bölgesi kaynaklı halıların detaylı olarak resmettiği eserleriyle adından söz ettirdi. Lotto, dinî konulu birçok resimde Anadolu halılarını kullandı. 
Fatih Sultan Mehmed’i resmeden Bellini’yi etkilediği söylenen Flaman ressam Hans Memling de Türk halılarına isim olan ressamlardandı. Sanatçının eserlerinde kullandığı “Memling halıları” ise kenarları kancalı sekizgen madalyonlarla doluydu. Kenarları kancalı bu madalyon da hâlâ “Memling Gülü” diye bilinmekte. 

Sekiz kollu yıldızlardan meydana gelen büyük bir madalyonun yer aldığı 15-18. asır Anadolu halıları, İtalyan Rönesans ressamı Carlo Crivelli’nin eserlerinde çok görülmesi sebebiyle “Crivelli halıları” diye adlandırıldı. 

Ancak isim olan bu ressamların dışında başka sanatçılar da Türk halılarına eserlerinde yer verdi. Johannes Vermeer’in “Müzik Dersi” resminde 16. asra dair bir Uşak halısı görülür. Flaman ressam Jan van Eyck’in “Meryem ve Keşiş van der Paele” resminde Anadolu kökenli olduğu düşünülen bir halı tasvir edilir. İtalyan ressam Domenico Ghirlandaio’nun “Aziz Jerome” freskinde Bergama civarına ait bir Batı Anadolu halısı yer alır.