Düzce’deki Prusias ad Hypium Tiyatrosu'nda heyecanlandıran keşif: Kulis odaları ortaya çıkıyor

KORAY ERDOĞAN/TURKIYETODAY.COM—Türkiye'nin Düzce ilindeki Prusias ad Hypium antik kentindeki tiyatro yapısında süren kazı ve restorasyon çalışmaları sırasında antik dönemde skene adı verilen sahne binasında, sahne arkasında kulis, aktör locaları ve dekor depolama amacıyla kullanılan odalar keşfedildi.

Düzce’nin kültürel geçmişini aydınlatmaya devam eden, İstanbul ve Ankara arasında yer alan bu antik kentte yapılan kazılar, antik döneme dair önemli bilgiler sunuyor.

BATI KARADENİZ'İN EN İYİ KORUNMUŞ KAMU YAPISI OLMA ÖZELLİĞİYLE DİKKAT ÇEKİYOR

Roma döneminde Bithynia bölgesinin bir parçası olan şehir, Kalkhedon’dan (günümüzde Kadıköy) Claudiopolis’e (günümüzde Bolu) kadar uzanan bir alanda yer alıyor. Osmanlı’nın ilk fetih bölgelerinden biri olma özelliğini taşıyan kentteki tiyatro yapısının toprak altında kalan kısmı büyük derecede korunmuş.

Yaklaşık 7 yıldır Düzce Belediyesi sponsorluğunda, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün izinleriyle sürdürülen kazılarda yine bölgenin en önemli keşiflerinden birine imza atıldı ve tiyatronun skene adı verilen sahne binasındaki postskene yani kulis odaları olabileceği düşünülen mekanlar ortaya çıkarıldı.

ANTİK DÖNEMDE BÖLGEDEKİ BİRLİĞİ OLUŞTURAN 12 ÖNEMLİ KENTTEN BİRİYMİŞ

İlk kurulduğu dönemde farklı bir adla Herakleia Pontika (günümüzde Karadeniz Ereğli) yönetiminde olan şehir, M.Ö. 182 yılında Kral Prusias I tarafından Tios ile birlikte Bithynia Krallığı’na dahil edilmiş. Hypios (günümüzde Melen Çayı) kenarında bulunan ve güneydeki Düzce ovasına bakan bir tepe üzerine kurulu olan Prusias ad Hypium, Bithynia Birliği’ni oluşturan 12 şehirden biriymiş.

Şehir, Osman Bey ve Orhan Bey’in komutanlarından Konuralp Gazi tarafından 1323 yılında Osmanlı topraklarına katılana kadar kesintisiz bir yerleşim merkezi olmuş. Osmanlı döneminde Üskübü olarak bilinen şehir, daha sonra Konuralp olarak anılmaya başlanmış.

ÇALIŞMALARIN BAŞLADIĞI 2013 YILINA KADAR 'KIRK BASAMAKLAR' OLARAK BİLİNİYORDU

İlk bilimsel araştırma ve kazıların 2013 yılında başladığı zamana kadar, tiyatronun açıkta olan oturma sıralarından dolayı yapı, bölge halkı tarafından “Kırk Basamaklar” adıyla anılıyormuş.

İlk kazılarda tiyatronun doğu ve batı bölümlerindeki media cavea vomitorium (koridorlar) ortaya çıkarılmış, 2017-2024 yılları arasında ise tiyatronun batı kısmında kapsamlı çalışmalar yapıldı, oturma sıraları ve sahne yapısının büyük bir kısmı gün yüzüne çıkarıldı.

Yerel halk arasında “Kırk Basamaklar” olarak bilinen antik tiyatro, yalnızca Bithynia'da değil, Anadolu genelinde de en iyi korunmuş tiyatrolardan. Zamanla taşları başka binaların yapımında kullanılmış olsa da tiyatronun ima (alt oturma), summa cavea (üst oturma) ve sahne yapısı büyük ölçüde günümüze ulaşmış durumda.

7 YIL İÇİNDE ANADOLU ARKEOLOJİSİNE VE KÜLTÜREL MİRASINA KATKISI BÜYÜK

2017 yılından bu yana devam eden arkeolojik çalışmalar neticesinde açığa çıkan eserleriyle Prusias ad Hypium antik kenti, Anadolu arkeolojisine ve Anadolu’nun kültürel mirasına büyük ölçüde katkı sağladı.

İlk yıllarda yapılan çalışmalarda tiyatronun ortaya çıkmasının ardından özellikle son 5 yılda yapılan kazı çalışmalarında heykeller, depolama kapları, ünik heykeltıraşlık örneklerine sahip mimari bloklar, mozaik taban sahip özel mekan, kilise ve tüneller gibi birçok önemli eser ve yapı gün ışığına çıkarıldı.

Tiyatroda bulunan eserler müzikli oyunları mı temsil ediyor?

Tiyatroda yapılan kazılarda Apollon Kitharaidos adı verilen, Yunan mitolojisindeki Apollon’un kithara (günümüzdeki gitarın atası denilenebilir) tutan neredeyse tam bir heykeli de dahil olmak üzere birçok heykel ortaya çıkarıldı. Bu, tiyatroda müzik performanslarının sergilendiğine dair ilk ipuçlarını sunarken tiyatronun en üstünde sürdürülen çalışmalarda açığa çıkarılan kült mekanının tabanında ortaya çıkan mozaik de bu ipuçlarından biri haline geldi.

2023 yılında yapılan kazılarda, Dionysos kültüne adandığı düşünülen bir odada beyaz, mavi, sarı, yeşil ve kahverengi tessera (mozaikleri oluituran kübik taş parçaları) ile mozaik tespit edildi. Mozaikteki sahnenin ortasında bir ağaca bakan iki aslan ve ağacın dallarına asılı müzik aletleri (Roma’da tympanum adı verilen davul ve pan flütü) bulunmakta.

M.S. 2. Yüzyıla tarihlenen mozaik ve 1,9 metre yüksekliğindeki Apollon heykeli, sanatkârlık becerilerini yansıtan ince detaylara sahipken tiyatronun amaçlarını da ortaya koyar nitelikte.

Prusias ad Hypium antik kentindeki tiyatro yapısında yürütülen kazı ve restorasyon çalışmaları, bölgenin kültürel mirasını gün yüzüne çıkarmaya devam ediyor. 2017 yılından bu yana süren çalışmalar, Anadolu arkeolojisi için büyük bir katkı sağlarken, bu keşifler, tiyatroda sergilenen müzikli oyunlar ve kült ritüeller hakkında önemli ipuçları sunuyor.

Tiyatro yapısında devam eden çevre düzenlemesi ve restorasyon çalışmalarının ardından yapının bulunduğu alanın ören yeri haline getirilerek turizm destinasyonunda önemli bir yer edinmesi planlanıyor.