Yaşlı, genç demeden denize attırmış! Ünlü edebiyatçı Sultan Abdülhamid’e atılan iftiraları yazdı

Ali Tüfekçi - Refik Halid Karay edebiyatımızın en renkli simalarından biri. Velut bir kalem olan Karay’ın hikaye ve romanları başta olmak üzere pek çok eseri var. Bunların bir kısmı klasikleşirken bir kısmı da para için yazılmış ucuz roman ve fıkralardan oluşuyor.

PARTİZAN DEĞİLDİ

İmparatorluğun son devrinde yetişen Refik Halid, Avrupai bir yazardı ve Batılı hayat tarzına sahipti. Hukuk tahsil etti, telgraf memurluğu ve gazetecilik yaptı. Liberal görüşleri olan Refik Halid’in kaleminde ideolojilere karşı bir mesafe görülür. Ne devrindeki meslektaşları gibi İttihad ve Terakki rüzgarına kapıldı ne de başka bir ideolojinin, partinin kalıplarına girdi. Bu yüzden yalnız bırakıldı ve sıkıntılar çekti. Yakın tarihte yaşananların canlı bir şahidi olan Karay, basın tarihinde yaşanan olayları  çözdü, bunları edebi türlere ustalıkla uyarladı.

USTA KALEM

Gündeme göre bazen açıktan hakikati dile getirirken bazen de riskli meselelerde; “şöyle bir not yazmışım”, “elime bir haber dosyası ulaştı”, “filancadan duymuştum” gibi kurtulma payı barındıran metinler kaleme aldı.

Bazen olmadık isimler hakkında rüşvet-i kelam kabilinden övgüler yaptı. Mukayeseli okunduğunda bu övgülerin hiciv olduğu sonradan anlaşıldı.

Tezat sanatı yaptığını ancak eserlerini bütünüyle okuyanlar anladı. Bazı meseleleri öyle tasvir etti ki iki-üç tarafa çekildiği oldu. Bu da savaş yıllarındaki pek çok yazarda olan bir şeydi.

SULTAN ABDÜLHAMİD'E ATILAN İFTİRALAR

Ünlü edebiyatçının eserlerinde Sultan Abdülhamid devrinde gördükleri de dikkat çekicidir. Bu döneme dair hakkı dile getirme noktasında taviz vermedi; kalemiyle bazen ironiler yaparak bazen cahilliğe yatarak pek çok meseleye ışık tuttu.

Fikir hürriyeti taraftarı olan Refik Halid “Bir Ömür Boyunca” adlı hatıralarında İttihad ve Terakki devrine de yer verdi.

''Sultan Hamid’e atılan iftiralar'' bölümünden İttihatçıların nasıl bir propaganda yürüttüklerine anlatan Refik Halid Karay şunları yazıyor:

İstibdat devrinde -rejime bağlı, o yüzden gül gibi geçi­nen insanlar olmamıza rağmen- bizim evde de ara sıra bir Abdülhamit aleyhtarlığı havası esmez değildi, hele bir gün hepimiz çileden çıkmıştık; bakınız neden dolayı:

Ziyaretimize kışın daha az gelen bir yaz komşumuz var­dı, sarıklı idi; Şehzadebaşı Camii müezzini idi, ama hali vak­ti yerinde, ev bark sahibi adamdı, biz asıl ismini bilmezdik, sadece “Hacı Hafız Efendi” derdik veya “San Hafız” da de­nilirmiş.

''ESKİ BİR JANDARMA ÇAVUŞU''

Suadiye Camii inşaatında beş para almadan didinircesine yıllarca kontrolörlük yapar, her tarafa koşar, zeki, hoş sohbet. Azıcık sinirli ve sert bir zat olan bu Hacı Hafız Efen­di, o gün öğleden önceki bahçe sohbeti ziyaretinde, misafir­ler arasında hafiyelik edecek kimse bulunmadığına emniyet getirdikten sonra, dedi ki:

''Bilirsiniz ben her gün köyde ve civarda gezer, dolaşı­rım, dolaşmayı severim. Son zamanda yolumun üzerine kır­çıl pos bıyıklı, saçı sakalına karışmış, perişan kıyafette bir adam çıkıverdi, avare avare dolaşan, dalgın dalgın bakınan meczup tavırlı biri. Merakımı yenemedim, ahbap oldum. Nihayet derdini anlattı ve ağlattı.''

Hepimiz kulak kesildik, dinliyoruz. Dinlediğimiz ger­çekten tüyler ürpertici bir vaka, facia!

Adamcağız eski bir jandarma çavuşu imiş. Beşiktaş, yani Yıldız Saray Muhafızı 7-8 ismiyle tanınan ve Ali Suavi’nin ka­tili olmakla meşhur Hasan Paşa’nın maiyetinde bulunmuş (çok yazıldı ama tekrarla: 7-8 lakabı Paşa’nın Hasan imzasını bile atamayacak kadar ümmî oluşundan ve eski rakamlarıyla “7-8”in “Hasan” kelimesine benzemesinden, onu çizebilme­sinden konulmuştur) fakat daha önce bir konakta çalışmış, küçük beyin lalalığını etmiş, konak dağılınca jandarmalığa girmiş, çavuşluğa yükselmiş.

''BU ADAMLARI DENİZE ATACAKSINIZ''

İşte hikâyesi: Karanlık bir gece yarısı muhafızlık dai­resinde telaşlı, esrarlı gidip gelmeler, gizli emirler, bir fevkaladelik. İskeleye de koca bir istimbot yanaşmış, bekliyor. Az sonra elleri kelepçeli, birbirlerine bağlı, kimi genç, kimi yaşlı, beş on kişilik bir kafile muhafızlık zindanından çıka­rılmış, ölgün el fenerleri ışığı altında istimbota sokmuşlar bunları, jandarma çavuşunu da. Gemi açılmış, gidiyorlar, nereye? Başka bir vapura mı?

Hayır, Sarayburnu’nu geçmişler; Yassıada ile Hayırsızada ortasındalar, akıntının içinde bir emir:

“Bu adamları denize atacaksınız!”

Başlamışlar atmaya. Bizim jandarma çavuşu da emre uyanlar arasında. O karanlıkta bir tanesini tam atacağı sıra­da irkilmiş; bir ses:

“Lala! Lalacığım!” demiyor mu? Zira denizde boğacağı genç vaktiyle kucağında gezdirdiği, mahalle mektebine gö­türüp getirdiği pek sevdiği çocuk değil mi? Oracığa düşüp bayılmış, genci başka biri denize fırlatmış ve aklî muvazenesi bozulduğundan bu vaka üzerine çavuşu işinden çıkarmışlar. Şimdi, Hoca Hafız Efendi’nin gördüğü gibi yarı meczup köy köy dolaşıyormuş!

''PADİŞAHI LANETLEME''

“Hay Allah belalarını versin melunların! ” diye bir bed­dua ve arkasından padişahı lanetleme. Babam kederinden uzun zaman uyuyamadı, uykusuz geceler geçirdi; herkesin siniri bozuldu; ben ancak 16-17 yaşında idim- ihtilalci kesildim, verdim kendimi ihtilal tarihleriyle alakalı Fransızca kitaplara!

Sonra Hürriyet ilan edildi. Gazeteler -bu gibi hikâyelerle kulakları doldurmak için- ilanlar koydular: “İstibdat devrin­de ailesinden akıbetleri meçhul kalmış kimseler varsa bildir­sinler! ”

İNANDIK AMA

Bekledik, bekledik, bir tek kimse çıkmadı, bir tek isim verilmedi. Anlaşılan o çavuş gerçekten deli imiş, gördüm sandığı vaka, deli uydurması; bir manya nöbeti! Hoş, bir ta­rihte de insan kıyması bahsi gazetelere kadar geçmemiş mi idi? inananlar, inanıp da kıymadan tiksinenler bile olmuş­tu. Bizler de o delinin “suya insan atma” hikâyesine inanmamış mıydık?

Uzun zaman takvimlerde ne vakit “ilka-i salip”, yani Ortodoksların “suya haç atma” günü­nü okusam, hep o vakayı hatırlamaktan kendimi alamamış­tım; sonraları unuttum bereket! Politikacının, yahut gazete­cinin encamı karmakarışık hengâmesinde tesir yapacak bir şeytanlık idi bu.

Ötekine zaten kulak asmamıştım; asan da pek olmamış­tı ya. Hangi asırda yaşıyorduk ve hangi yamyamlar ülkesin­de? Yıkılan idare ne kadar kötü olsa, işi bu dereceye götü­remezdi. O bir delinin değil, bir müzevirin kasıtlı marifeti olmalıydı.

Mamafih I. Dünya Harbi’nde Anadolu’nun ücra kö­şesinde bir kasap eline geçirdiği çocukları kesmiş, etlerini müşterilerine satmış, vaka meydana çıkınca herif ve yardım­cı olanlar hepsi asılmıştı; bunu gazetelerde o zaman oku­muştuk, koleksiyonlar karıştırılırsa bulunur.

Ne korkunç şeyler olmuştu, harpte… Harbi bırakalım da sulh zamanına geçelim.” (Bir Ömür Boyunca, sf. 269-272)