Mehmet Oruç

Alışverişte kul hakkından kurtulmak için, karşı tarafı aldatmaktan çok kaçınmalıdır. Bunun için mesela, malı, akrabâ veya ahbâbından, ona yardım olsun diye yüksek fiyatla aldı ise, müşterisine bunu söyleyerek, doğru değerini bildirmelidir. Meselâ, on lira etmeyen malı, on lira vererek aldı ise, o malı satarken, on liraya aldığını söylememelidir. Hıyânet yapmaktan kurtulmak için, herkes, kendine yapılmasını istemediği şeyleri, başkalarına yapmamalıdır. Her zaman dünyasını değil ahireti kurtarmayı gaye edinmelidir.

Alışverişte dikkat edilmediği takdirde kul hakkı geçeceğinden, eskiler kul hakkı geçmemesi için tir tir titrerlerdi. Aldatmaktan, aldanmaktan hile yapmaktan çok korkarlardı. Peygamberimiz, "Müslümanların, şehre mal getiren köylüleri karşılayıp piyasa fiyatını gizleyerek, ucuz satın almalarını" men buyurdu.

İslam büyükleri sattıkları malın eksik olmasından çok korkarlardı. Bunun için fazla fazla tartarlardı. Ölçüde hîle yapılmaması, doğru tartılması ile ilgili nasihat ederlerdi. Kur'an-ı kerimde, Mutaffifîn sûresi, birinci âyetinde meâlen, "Verirken noksan, alırken fazla ölçenlere acı azâblar yapacağım" buyuruldu. Resûlullah Efendimiz, her ne satın alsaydı, parasını biraz fazla verirdi.

İslam büyükleri alışverişte kusuru söylemede çok hassastılar...

İslam büyükleri, bir şey satarken alıcıyı yanıltmaktan, aldatmaktan çok korkarlardı.

İslam büyükleri, ticarette, alışverişte kendi menfaatlerini değil ihtiyaç sahiplerinin, fakirlerin menfaatlerini düşünürlerdi, buna göre davranırlardı. Pahalı değil ucuz vermekten hoşlanırlardı.

Allahü teâlâ, her insanın ve her hayvanın rızkını ezelde takdîr etmiş, ayırmıştır. İnsanların ve hayvanların ecelleri ve nefeslerinin sayısı belli olduğu gibi, her insanın bedeninin ve ruhunun rızıkları da bellidir. Rızık hiç değişmez.

İslâmın emirlerinin, yasaklarının zamana göre değişeceğini sanmak, İslâm dîninin hakîkatine inanmamak olur. İslamiyet kötü âdetleri yok etmek için geldi!..

İnsanlar birbirlerine muhtaç olup, birlikte yaşamak zorundalar. Bunun için de birbirlerinin ihtiyacını görmeye, mal almaya, satmaya, üretmeye mecburdurlar. Bu olmazsa, yeryüzünde nizâm olmazdı. İslâmiyette alışveriş, arz ve taleb esasına göre yürür. Uşur, haraç, âşirin topladığı zekât, cizye, narh koymak, Beyt-ül-mâlın diğer gelirlerini toplamak ve sarf etmek, devletin elinde olduğu için, İslâm iktisâdı, başıboş bir liberalizm değildir...

Seven, sevdiğinin sevdiklerini de sever, âşık olan sevdiğinin âşık olduklarına da âşık olur. Gerçek sevgi, gerçek âşık olma budur! Eğer böyle değilse, ortada bir istismar var demektir!..

Müslüman, dünyayı sevdiği, dünyaya düşkün olduğu için değil, Allahü teâlâ, çalışmayı emrettiği için çalışıp kazanmalıdır. Nefsinin kötü arzularına, zevklerine kavuşmak için çalışıp para kazanmak ve çalışırken helâl-haram ayırmamak, başkalarının haklarına saldırmak, dünyaya düşkün olmayı gösterir.

Kendine, evladına ve yakınlarına ve borçlarını ödemeye lâzım olacak kadar helal kazanmak farzdır. Bunun için çalışan sevap kazanır.

Dünya hayatı geçici, ahiret hayatı ebedi olduğu için esas yatırım ahirete olmalıdır. Dünyalık için olan çalışma da ahirete faydalı olacaksa bir mana ifade eder.

İmam-ı Gazali hazretleri buyuruyor ki: Bu dünya, âhıret yolcularının bir konak yeridir. Geçici konaklama yeri de olsa insana burada yiyecek ve giyecek lâzımdır. Bunlar ise çalışmadan ele geçmez.

İbrâhîm Edhem hazretlerine, falanca yerde bir genç var. Gece gündüz ibâdet ediyor. Vecde gelip kendinden geçiyor, pek çok haller görülüyor dediler. Gencin yanına gidip, üç gün misafir kaldı. Dikkat etti, söylediklerinden daha çok acayip şeyler gördü. Kendinin soğuk, hâlsiz, habersiz, gencin ise, böyle uykusuz ve gayretli hâline şaşıp kaldı. Genci, şeytan aldatmış mıdır, yoksa hâlis ve doğru mudur anlamak istiyordu.

Çok kazanmak, rızkı arttırmaz. Rızık, mukadderdir. Rızık, maaşa, mala, çalışmaya bağlı değildir. Böyle olmakla berâber, çalışmak lâzımdır. Çünkü, ef'âl-i ilâhiyye, sebepler altında tecellî eder. Âdet-i ilâhiyye böyledir. Fakat, bâzan, denenilen sebep elde edilir de, fiil hâsıl olmıyabilir. Yâhut, sebepsiz de, hâsıl olabilir. Hadis-i şerifte, "İnsanın yediklerinin en hayrlısı, iyisi, bileği ile kazanıp yediğidir. Allahü teâlânın Peygamberi Dâvud elinin emeği ile kazanıp yerdi". buyuruldu.

Sünnete uygun olarak okunan ezanı duyan kimsenin, işittiğini yavaşça söylemesi sünnettir. Ezandan sonra, salevât getirilir. Sonra ezan duâsı okunur. "Eşhedü enne..." söyleyince, iki baş parmağın tırnaklarını öptükten sonra, iki göz üzerine sürmek müstehabdır.

Minareye karşı çıkmak işin bahanesi; maksat camiye, İslama karşı çıkmaktır; çünkü minare caminin bir parçasıdır. Nasıl ki, çansız, çan kulesiz bir kilise düşünülemezse, minaresiz bir cami de düşünülemez...

İmam-ı Gazali hazretleri buyurdu ki: Bütün ibâdetlerin kabûl olması, helâl lokmaya bağlıdır. Hadis âlimi Ahmed bin Abdüllah İsfehânî, diyor ki, "Büyüklerden çoğu buyurdu ki, ibâdetler on kısmdır: Dokuz kısmı helâl kazanmaktır. Bir kısmı da bildiğimiz bütün ibâdetlerdir". O hâlde, müminler helâl kazanmaya çalışmalıdır. Haramdan ve şüphelilerden kaçınmalıdır.

Günümüzde hemen hemen herkes, geçim darlığından, kazancının bereketsizliğinden, ticaretinin iyi gitmediğinden bahsetmektedir. Fakat kimse, benim yaptığım ticaret dine uygun mu, başkasının hakkı geçiyor mu, kazancıma haram karışıyor mu, diye kendisine sormuyor. Genelde gelsin de nereden gelirse gelsin havası hakim. Böyle olunca da, havadan gelen havaya gidiyor. Nitekim paranın gittiği yerden, geldiği yer belli olur, denilmiştir. Dünyada çekilen her sıkıntı dine uymamanın, haram kazancın bedelidir. Helal kazanç az da olsa bereketli olur, faydası çok olur, bedene şifa olur.