Ömer Faruk Bingöl

​Son iki yılda olağanüstü gelişmeler yaşıyoruz. Pandemi ile başlayan, kuraklık, kıtlık, tedarik sıkıntısı ve yüksek küresel enflasyonla devam eden baş döndürücü gelişmelere, iki ay önce savaş da eklendi.

Ne alaka diyeceksiniz... Biri ABD'li dijital yayın, teknoloji şirketi... Diğeri ulaştırma sektöründe faaliyet gösteren bir Türk şirketi... Şimdi anlatıyorum... Borsaya yatırım yaparken trendleri önceden öngörmek o kadar önemli ki; yatırımcı kişi, trenlere de zamanında binip inebilsin! Yoksa ne kadar yaya kalacağınızı tahmin bile edemezsiniz, ancak başınıza gelince anlarsınız.

Yılbaşında borsaya yatırım yapan ve konut alanlar, yüzde 21,3 olarak açıklanan 3 aylık TÜİK enflasyonu karşısında daha yüksek getiri elde etti.

Paranın alım gücünün ciddi anlamda stres testinden geçtiği bir dönem yaşıyoruz. Artık bu yıl, bu ay, bu hafta değil; bugün almadığınız herhangi bir mal ve hizmet, yarın fiyatı yükselmiş olarak karşınıza çıkıyor.

​Pandemiden hemen önce 5 litre teneke ayçiçeği yağı 40 TL idi. Geçen yıl 5 litre yağda fiyatlar 80-90 TL'ye yükselince büyük gürültü kopmuştu. Bugün bakınca, onlar da iyi günlermiş. Şu anda 180-200 TL bandına kadar çıktı aynı ürün.

ABD Merkez Bankası (FED) Başkanı Jerome Powell, geçen hafta yaptığı açıklamada enflasyonun çok yüksek olduğunu belirterek, faiz artırımında gerekirse “daha da agresif” olacaklarını söyledi.

​Rusya'nın Ukrayna'da başlattığı savaşın ardından yaşanan piyasa hareketlerinden bir ders daha aldık: Piyasa abartır! Üçüncü Dünya Savaşı çıkıyor, nükleer silahlar kullanılacak...

Nasıl para kazanılır? Ya da nasıl para kaybedilir diye sorarken, dönüp de geri bakarız hep... Şu hisseyi şu fiyattan alsaydım, şimdi şu kadar para kazanmıştım... Elimdekini sattım, uçtu gitti... Keşke daha fazla alsaydım... Keşke, keşke... Sonu yok bunların!..

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), gıda ürünlerinin uluslararası fiyatlarındaki şubat ayı değişikliklerini açıkladı. Şubatın son haftası, Ukrayna'da savaşın da ilk haftasına denk geliyor. Ve savaşın her iki tarafı, Ukrayna ve Rusya, dünyanın önemli tahıl ambarları arasında... Kısaca hatırlamak gerekirse; bu iki ülke dünya buğday ihracatının yüzde 30'unu, mısırın yüzde 19'unu ve ayçiçeği yağının yüzde 80'ini karşılıyor. Bunlar gibi birçok üründe dünyada önemli konumdalar. Geçen ay sadece (palmiye, soya ve ayçiçeği ham maddelerini içeren) Bitkisel Yağ Fiyat Endeksi yüzde 8,5 artış kaydetti. Tahıl Fiyat Endeksi de, yükselen buğday ve mısır fiyatlarının etkisiyle aylık yüzde 2 yükseldi.

Rusya-Ukrayna çatışmasının ardından sadece siyasi ve jeopolitik değil, ekonomide ve yatırımlarda da bütün hesapların yeniden yapılacağı bir dönem başladı. Finansal cephede bu işin iki ayağı var:

​Dünya pandemi ile mücadelesini sürdürürken, aynı döneme denk gelen küresel iklim değişikliğinin etkileri ve artan jeopolitik riskler de küresel ekonomiyi olumsuz etkiliyor. Bu olumsuzlukların en başında, doğalgaz kaynaklı gaz ve elektrik krizi geliyor.

Çok değil, bundan 3-4 sene önceydi. Kandil simidinin fiyatı 5 TL civarındaydı. Bir kutu içinde 5 adet susamlı, 5 adet de sade, küçük küçük simitler... Kandil akşamları, çay yanına nostaljik bir tat; ziyaretine gittiğimiz aile büyüklerine aldığımız bir hediye; arkadaş veya komşulara anlamlı bir ikramlık; çocukları, yoksulları sevindirmek için güzel bir vesile...

Geçen hafta finansal piyasaları yakından ilgilendiren önemli haber akışları yaşandı. Kısaca hatırlayalım:

Yeni yıl yeni zamlarla başlamıştı. Bunlardan en çok ses getireni, şüphesiz doğalgaz ve elektrik tarifelerine uygulanan fiyat artışlarıydı. Yüksek oranları herkes biliyor, tekrar etmeye gerek yok.

Çok değil, bundan 2-3 yıl önce bu soruya gösterdiğimiz tepki, "fahiş fiyat" tepkisiydi. "Bir eve bu kadar para mı verilir" derdik. Bugün geldiğimiz noktada ise bir de İstanbul için konuşuyorsak "1 milyon TL'ye konut mu olur?" sorusuna, mevkisi ve ev de iyi ise "Bu kelepiri kaçırmayalım" cevabını verebiliyoruz. Ne oldu, hepimiz biliyoruz; dövizle, pandemiyle artan maliyetler, talebe karşılık veremeyen arzlar... Derken burada bulduk kendimizi. Rakamlar şöyle konuşuyor: İstanbul'da ortalama metrekare birim fiyatı; Aralık 2021 sonu itibarıyla 5 bin 497 TL olmuş. Türkiye ortalaması ise 3 bin 696 TL... (Veriler Endeksa'dan...) Her ikisinin ortalaması neredeyse 1 asgari ücret... 1 metrekare için 1 ay çalışmak... Kulağa nasıl geliyor? Hoş değil tabii ki...

​Pandemi gibi hayatı durdurma noktasına getiren derin küresel krizler ancak "para basma" ve "negatif faiz" gibi tedbirlerle aşılabiliyor. Krizi aşıyorsunuz ancak her ilacın yan etkisi olduğu gibi "bol para" dönemlerinin kaçınılmaz yan etkisi "yüksek enflasyon" oluyor.

Piyasaların hareketli geçtiği son aylarda Türkiye'de 20 milyonun üzerindeki cep telefonu abonesi, her an, belki de günde 10'larca, 100'lerce defa ekrana bakarak rakamlara bağımlı olmuş. Kaybolan zaman!..

Nasıldı meşhur Nasreddin Hoca hikâyesi, hatırlayalım: Hoca, komşusundan bir gün bir kazan ödünç ister. İade ederken de hem teşekkür eder hem de içine küçük bir kazan koyar.

Türk lirasının yüzde 18 değer kaybettiği bir haftayı geride bıraktık. TCMB, politika faizinde, piyasa beklentisi dâhilinde 100 baz puan daha indirime gitti ve faiz yüzde 14'e düştü. Dolar, faiz indirimi sonrası 17 TL'yi de geçti. Gelen müdahale ile 16,40 TL civarından cuma gününü tamamladı. Geldiğimiz noktayı özetlersek;

Çiğ süt fiyatlarına gelen zammın ardından geçen haftayı da süt ürünlerine "geldi gelecek" zamları konuşmakla geçirdik. Kulağımı nereye kabartsam, kiminle konuşsam "filanca markette kaşar fiyatı hâlâ cazip, henüz tereyağına zammı yansıtmamışlar, beyaz peynirde etiketler daha değişmemiş" gibi "stok tüyoları" duyar oldum. Sosyal medyadaki paylaşımlardan tutun da apartmandaki merdiven muhabbetlerine kadar "nerede, ucuza ne kaldı, hemen gidip alalım" şeklinde muhabbetler tavan yapmış durumda...